Week van de Verpleegkundige

Als verpleegkundige kom je soms terecht in situaties die heftig, bedreigend of ronduit grensoverschrijdend aanvoelen. Hoe ga je daarmee om zonder verbitterd of uitgeput te raken? Tina Vandecasteele, docent en onderzoeker bij Hogeschool VIVES en gastprofessor bij UGent, neemt je mee in een andere manier van kijken naar agressie en grensoverschrijdend gedrag.

“Ik wil het debat opentrekken”, zegt Tina. “Niet alleen focussen op het gedrag van de patiënt of familie, maar ook op de context waarin agressie ontstaat. Wat gebeurt er in het team? Wat voel jij als hulpverlener? En welke gewoontes bepalen hoe je reageert?” Tijdens haar lezing vertrekt Tina vanuit haar doctoraatsonderzoek en uit concrete casussen van ziekenhuizen. Ze laat zien hoe groepsdynamieken, emoties zoals woede of angst, en maatschappelijke tendensen zoals juridisering het zorgcontact beïnvloeden. “Als we agressie enkel bekijken als iets wat ons wordt aangedaan, lopen we vast. Door wat afstand te nemen en het bredere plaatje te zien, ontstaan er ook handvaten.”

Verwacht geen pasklare antwoorden, want elke situatie is anders, wel inzicht, herkenning en praktische tips. En vooral: ruimte om je eigen ervaringen te delen en te herbekijken. Zodat je als mens en als zorgverlener stevig blijft staan, zelfs in stormachtige situaties.

Hoe beleven cliënten met een ernstige en persisterende psychiatrische aandoening (EPPA) kwaliteit van leven en komt de zorg daaraan tegemoet? Die vraag houdt Jürgen Magerman en Caressa Van Hoe bezig.

Met een kleine twintig jaar ervaring in het psychiatrisch ziekenhuis Dr. Guislain als verpleegkundige en afdelingshoofd maakt Jürgen sinds 2017 deel uit van het Equality Research Collective en de opleiding orthopedagogie van HOGENT. Hij onderzoekt er de impact van zorgvermaatschappelijking op diverse aspecten van geestelijke gezondheidszorg.  Het ervaringsperspectief van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg is hier een belangrijk onderdeel van, terwijl Caressa naast haar activiteiten binnen PZ Onzelievevrouw Brugge een kwaliteitsmonitor ontwikkelde en nu de uitrol ervan onderzoekt.

Samen zullen ze het tijdens de Week hebben over crustatieve zorg: de zorgvorm waarin de focus niet ligt op veranderingsgerichte processen, maar wel radicaal op het maximaliseren van levenskwaliteit en het kunnen opnemen van burgerschap. Als hulpverlener probeer je maximaal aanwezig te zijn wanneer cliënten dat nodig hebben en hen vrij te laten wanneer ze minder overspoeld raken door hun pathologie. Jürgen: “Veel mensen interpreteren crustatieve zorg als een herinterpretatie van paternalistische chronische psychiatrie waarin hulpverleners sterk bepalend zijn en vaak te beschermend optreden. Wij willen binnen crustatieve zorg net de maatschappij in chronische zorgsettings naar binnen brengen of vanuit het instituut naar de maatschappij gaan. Iedereen heeft het recht op maximale maatschappelijke inclusie en autonomie. Onze job is om net dat mogelijk te maken en handvatten aan te reiken. Daarom brengen we een aantal heel praktische voorbeelden mee naar Oostende. Crustatieve zorg is meer dan een filosofie.”

Al bijna zeventien jaar werkt zorgkundige Tiffany Rutgiers in woonzorgcentrum Seniorie De Maretak in Halle. Ze is een vaste waarde in het team, geliefd door bewoners en collega’s. Zo geliefd zelfs dat ze haar nomineerden als Parel van een Zorgkundige. De jury was meteen overtuigd en zo haalde Tiffany deze BEFEZO-titel binnen.

Tiffany is overdonderd wanneer ze het nieuws van deze prijs verneemt. “Ik wist van niets”, zegt ze. “Het is ongelooflijk warm om deze erkenning te krijgen. Ik had dit nooit verwacht.” Daar denken Tiffany’s collega’s anders over, want het nominatieformulier spreekt boekdelen: ze springt bij wanneer er geen familie is, doet boodschappen, organiseert mee activiteiten en creëert een echt thuisgevoel voor de bewoners. Zelfs bij wie minder snel iemand toelaat, slaagt zij erin vertrouwen op te bouwen. Bewoners voelen zich veilig bij haar. Ze is iemand met een groot hart, een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en een aanstekelijk optimisme. Ook binnen het team is Tiffany goud waard: ze werkt grondig, is loyaal en staat altijd klaar om collega’s of stagiairs op weg te helpen.

Haar leidinggevenden zijn het unaniem eens met Tiffany’s verkiezing: “Ze mag trots zijn op deze erkenning. Tiffany is een parel. En iedereen mag het weten.”

Hoe voorkom je afzondering en fixatie in de zorg voor personen met een handicap? En als het echt niet anders kan: hoe pas je die maatregelen dan veilig en menswaardig toe? Tijdens hun lezing nemen Kathleen De Cuyper en Sam Baert (LUCAS KU Leuven) je mee in het onderzoek naar richtlijnen die hulpverleners, beleidsmakers en directies hierin houvast bieden.

“We combineren wetenschappelijke evidentie met mensenrechten en inzichten uit de praktijk. En vertalen dit naar aanbevelingen die concreet bruikbaar zijn op de werkvloer”, legt Sam uit. Kathleen: “De klemtoon van de richtlijn ligt op preventie. Als ingrijpen toch niet vermelden kan worden, willen we zorgverleners helpen dat op een respectvolle manier te doen.”

Voor directies draait het om een duidelijke visie op zorg, het belang van opleiding en ook over een draagvlak opbouwen binnen de voorziening voor het preventie- en toepassingsbeleid inzake afzondering en fixatie. Beleidsmedewerkers krijgen inzicht in hoe zij het beleid binnen hun organisatie kunnen afstemmen op de richtlijnen, zodat preventie centraal komt te staan. Voor hulpverleners zijn er handvaten die hen ondersteunen bij het nemen van moeilijke beslissingen, afgestemd op de noden van heel diverse cliënten: van mensen met een ernstige meervoudige beperking tot cliënten met gedragsproblemen of psychiatrische kwetsbaarheid.

Verwacht een genuanceerd verhaal, ook met praktijkvoorbeelden. Geen theoretisch exposé, wel inspiratie en handvaten om stap voor stap te werken aan meer autonomie en betere zorg, zelfs in de meest complexe situaties.

Met haar jarenlange ervaring, eerst in het ziekenhuis en nu in het woonzorgcentrum, belichaamt Anne De Backer zorg in haar puurste vorm: warm, toegewijd en discreet. Tijdens de nachtshift – vaak stil, maar veeleisend – is zij een baken van rust en deskundigheid. “Ze deelt haar kennis alsof je weer op de schoolbanken zit. Met geduld, een glimlach en altijd met het hart op de juiste plaats.”

Collega’s prijzen haar om haar stipte en nauwkeurige werk, haar vriendelijke houding en de passie waarmee ze haar beroep nog elke dag uitoefent. “Na al die jaren blijft ze een topverpleegkundige. En altijd even ordelijk en correct, een voorbeeld voor ons allemaal.” Ook bewoners voelen haar zorgzaamheid tot in de kleinste gebaren. “Anne leeft voor ons”, klinkt het. “Ze is eerlijk, beleefd, en altijd warm en vriendelijk. Zo iemand verdient een Parel.”

Anne had de nominatie in de verste verte niet zien aankomen. Ze reageert ontroerd wanneer ze het te horen krijgt. “Het doet deugd te voelen dat je werk gezien wordt. Zeker in de nacht, wanneer alles wat stiller gebeurt.” Een stille kracht die licht brengt in de donkerste uren.

Al 22 jaar staat Raf stevig in zijn schoenen op de dienst intensieve zorg in het AZ Turnhout. Een collega waar je op kan bouwen, een ervaren vakman met het hart op de juiste plaats. Hij wordt op handen gedragen door collega’s en dat levert hem de prijs voor Parel van een Verpleegkundige op.

Verpleegkundige Raf Van Hasselt is er als je hem nodig hebt: om een shift over te nemen, een student mee op te leiden, of je even op te peppen. Hij ziet wanneer iemand het lastig heeft en springt zonder aarzelen bij. Teambuilding? Die tilt Raf moeiteloos naar een hoger niveau.

Raf kijkt verder dan monitoren en meetwaarden. Hij ziet de mens achter de patiënt en weet hoe die te benaderen: met een mopje of kwinkslag, maar altijd met respect en oog voor de situatie. Ook familieleden voelen zich bij hem gehoord en gerustgesteld.

Hoewel Raf op het werk steeds de juiste woorden vindt, werd het stil toen we hem meedeelden dat hij verkozen werd als Parel: “Ik ben echt geraakt. Deze erkenning betekent enorm veel. Ik kan het niet geloven.” Zijn collega’s wel. Voor hen was Raf altijd een vaste waarde, een sfeermaker, een expert en een steun voor iedereen. En hoewel Raf het AZ Turnhout intussen achter zich liet, blijft hij voor hen een diamant die jarenlang schitterde in het team. Hij blijft wel actief in de thuisverpleging, bij De Verpleegvrienden uit Rijkevorsel en kijkt ernaar uit zijn verpleegkundige expertise elders in te zetten.

Met bijna veertig jaar ervaring in de psychiatrie weet Jan Debaene goed hoe hij psychotische symptomen bij zorgvragers kan herkennen. Als pas afgestudeerde verpleegkundige miste hij de handvatten om naast de somatische zorg om te gaan met patiënten die zich emotioneel of mentaal wat minder voelden.

Hoe stel je mensen gerust? Hoe breng je hen op krachten? De stap naar de psychiatrische verpleegkunde was logisch. Voor zijn lezing tijdens de week put de hoofdverpleegkundige gerontopsychiatrie uit zijn ruime expertise.

“Omgaan met psychotische zorgvragers in de ouderenzorg is een creatief zoekproces”, legt Jan uit. “Wat je doet bij de ene zorgvrager werkt niet bij de andere. De begeleiding is erg op maat en de creativiteit van een multidisciplinair team is belangrijk. Verwacht dus niet dat ik je een stappenplan of kant-en-klare oplossingen geef. Mijn filosofie is ‘If you can name it, you can tame it’. Je moet de dingen begrijpen voor je ermee kan omgaan.” De eerste stap is dus bepalen binnen welk gedrag je de psychotische symptomen moet plaatsen. Zijn het primaire symptomen, bijvoorbeeld van een psychotische depressie, of zijn het secundaire symptomen die samenhangen met dementie of een delier? Door de symptomen aan de juiste kapstok te hangen, weet je hoe je de patiënt kan begeleiden. Observatie, analyse en differentiatie zijn essentieel voor een effectieve ondersteuning en behandeling. Jan geeft je tijdens zijn lezing de handvatten om dit aan te pakken.

Zorgverleners staan vandaag onder hoge druk. Tijd is schaars, de noden groot. En toch: zingeving hoeft niet groots of complex te zijn. Dat toont Katrien Cornette, pastor bij de dienst Zinzorg van Zorggroep Sint-Kamillus in Bierbeek en bezielster van Gensterzorg, waar ze zorgprofessionals coacht.

“Ook als iemand uitgedoofd lijkt, smeult er nog een vlammetje binnenin. Vaak is een klein gebaar genoeg om dat weer aan te wakkeren.” Katrien deelt herkenbare voorbeelden van hoe zorgverleners met kleine, authentieke handelingen een groot verschil maken voor hun patiënten: van een briefje onder het kussen tot een fotokader aan de muur of een troostplek buiten. Met de randvoorwaarden in haar MIRTE-model reikt ze een werkbaar kader aan om ‘zin-in-zorg’ te verankeren. “Het vraagt geen grote budgetten of extra personeel, maar wel creativiteit en hartelijkheid. Het zit vaak in bijzonder kleine dingen, als je er maar oog voor hebt.”

Naast de gensters bij patiënten, wil Katrien ook het vuur bij zorgkundigen levend houden. “Het water staat hen vaak aan de lippen. Hoe helpen we hen hun passie en goesting te behouden om te doen wat ze doen?” Met praktijkvoorbeelden en inzichten uit de learning community Zin-in-Zorg van groep GVO biedt ze concrete handvaten om mee te nemen naar de eigen werkvloer. Een inspirerend verhaal over kleine vonken die kunnen ontaarden in een knetterend vuur.

Sara Mommen is een parel en volgens haar collega’s in wzc Mayerhof mag iedereen dat weten. Daarom nomineerden ze haar voor de Parelprijs van NETWERK VERPLEEGKUNDE.

Sara voelt uitstekend aan wat mensen nodig hebben. Bewoners, familie, collega’s voelen zich meteen gehoord en gezien. Met haar zachte aanpak brengt ze rust in de leefgroep. Ze merkt spanningen op voor ze escaleren, staat paraat met een open blik en maakt op elk moment ruimte voor wat echt telt: menselijkheid. Ze ziet het grotere plaatje, maar vergeet nooit het kleine gebaar. Even wandelen met een bewoner, een familielid geruststellen, of – waarom niet – op zaterdag samen met haar partner eigenhandig een vliegenraam van een bewoner herstellen.

Ook in het team is hoofdverpleegkundige Sara een motor van verbondenheid. Ze springt bij waar nodig, voert gesprekken zonder oordeel, schat mensen en noden perfect in, en bouwt bruggen tussen collega’s, afdelingen en functies. Dat ze verkozen is tot parel, raakt haar: “Ik ben echt ontroerd. Dat collega’s me nomineerden vond ik al zo fijn. Nu ik echt verkozen ben doet dat nog meer deugd.”

Een skin tear is snel gebeurd, maar kan ernstige gevolgen hebben: naast pijn, ongemak en zelfs infectie tot soms een ziekenhuisopname. Niet alleen ouderen lopen risico door veranderingen van de huid, maar ook bij jongere mensen kan een skin tear optreden. Denk aan verbanden, die postoperatief te strak werden aangebracht en een strippingletsel veroorzaken.

Voorkomen is dus beter dan genezen, beaamt Ann Vancoillie, die als referentieverpleegkundige wondzorg aan de slag is in het AZ Oostende. “Als jonge verpleegkundige startte ik op de afdeling geriatrie, waar de hoofdverpleegkundige mij triggerde en mijn interesse in wondzorg aanwakkerde. Nu werk ik op de afdeling algemene heelkunde/urologie en plastische chirurgie. Als lid van de referentenwerkgroep wondzorg in het ziekenhuis brainstorm ik vandaag over de verschillende procedures die we samen met de leden van de referentenwerkgroep (arts, apotheker, directielid, hoofdverpleegkundige, wondzorgconsulenten en collega’s verpleegkundigen) verder finetunen. We volgen wetenschappelijk onderzoek op en proberen nieuw materiaal uit. Zo zijn er de voorbije jaren heel wat innovaties op het vlak van wondzorg gebeurd. Denk maar aan de vele nieuwe hightech verbanden of negatieve druktherapie.”

Op 1 oktober komen zowel preventie als behandeling aan bod. “Door goed te letten op de conditie van de huid en voorzichtig te zijn bij het uitkleden bijvoorbeeld, kan je een wonde voorkomen. Het zijn soms kleine dingen die helpen voorkomen. Is het toch gebeurd? Neem je tijd en rol de huid opnieuw uit over een wonde, dan zal die sneller genezen. Door praktische tips te delen met andere verpleegkundigen, kunnen we de gevolgen van een skin tear zeker beperken.” Ook na 40 jaar blijft Ann gebeten door wondzorg. Als lid van NETWERK VERPLEEGKUNDE en wondzorg.net houdt ze de vinger aan de pols. Dat engagement geeft haar energie en de praktische kennis, ook om kleine verwondingen bij haar kleinkinderen met precisie aan te pakken.