Sinds de coronapandemie zijn infectiepreventie en -beheersing top of mind, toch is deze materie van alle tijden. Denk aan influenza, rsv, tuberculose en multiresistente bacteriën. Recent kwamen daar de apenpokken bij en de WHO riep onlangs op tot meer waakzaamheid rond schimmels en gisten zoals Candida auris en Aspergillus fumigatus. Kennis over infectieziekten en met name de overdracht ervan is dus noodzakelijk bij een brede groep aan zorgverleners. “Verpleegkundigen spelen een belangrijke rol in de preventie van zorggerelateerde infecties”, vertelt prof. dr. Erika Vlieghe. “Verpleegkundigen hebben vaak frequente en nauwe contacten met patiënten en zijn gewend zeer gedisciplineerd en gestructureerd te werken en instructies nauwgezet op te volgen. Hierdoor zijn ze goed gepositioneerd om te waken over het toepassen van deze maatregelen in een ruimer zorgkader. Zowel in de ziekenhuizen als in de thuiszorg en in woonzorgcentra.”

Prof. dr. Vlieghe pleit daarom voor meer aandacht rond infectieziekten in de basisopleiding en voor een duidelijke omkadering op de werkvloer over het waarom van bepaalde maatregelen. “Uitleggen wat en waarom we iets doen, wat de risico’s zijn en hoe instructies wetenschappelijk onderbouwd zijn, helpt om het draagvlak te vergroten. Verpleegkundigen zullen ook sneller en beter anderen kunnen overtuigen als ze zelf voldoende inzicht hebben in het scala van farmaceutische en niet-farmaceutische interventies om infecties te voorkomen. Bijvoorbeeld, over aan het toepassen van handhygiëne, het dragen van beschermingsmaterialen of het isoleren van de infectiebron. Infectiepreventie en -beheersing zijn een gedeelde verantwoordelijkheid.” De focus van de studiedag ligt op nieuwe inzichten en aandachtspunten, op de mogelijke juridische impact van niet-naleving en biedt verpleegkundigen de mogelijkheid zich in het brede domein van infectieziektenbeheersing in- en bij te scholen.

Praktisch

Prof. dr. Erika Vlieghe
Diensthoofd algemene inwendige geneeskunde, infectieziekten en tropische geneeskunde UZA
25 september 2023
Studiedag Infectiebeheersing
Infectieziekten-opleidingen voor verpleegkundigen: wat bestaat er al, en wat hebben we nodig?

Goed feedback geven en ontvangen: hoe doe je dat?

Stijn De Leneer is naast hoofdverpleegkundige in het AZ Sint-Jan in Brugge ook gastdocent aan de VIVES Hogeschool. Zo combineert hij twee passies: zorg en lesgeven. In zijn carrière werkte hij al met teams van 120 tot 25 verpleegkundigen. “Met kleinere teams maakt je meer impact”, zegt Stijn. “In het ziekenhuis geef ik vaak les rond time en team management. Ik vertaal mijn eigen zoektocht en inzichten naar tips en tricks die voor iedereen werken. In dagelijkse, herkenbare situaties, professioneel en privé”, zegt hij.

Mensen zijn gewoontedieren en 95 procent van ons gedrag is onbewust. We zijn vaak bang om iemand aan te spreken, uit angst om de “valse harmonie” die heerst binnen een groep te doorbreken. Maar dat veroorzaakt net frustraties die de verbinding tussen teamleden niet bevordert. “Conflictvermijdend denken werkt conflicten in de hand. Nochtans is het zo belangrijk om je goed en veilig te voelen bij de mensen met wie je samenwerkt. Er is een drempel die mensen ervan weerhoudt om feedback te geven”, zegt Stijn. “Dat zou niet mogen, want open communicatie is de basis voor vertrouwen.”

Stijn werkt op basis van visie, verbinding en vertrouwen. Met veiligheid en feedback als sleutels. “Als er vertrouwen is, durf je het gesprek aan te gaan. Ik wens iedereen ballen aan zijn of haar lijf toe om niet met frustraties te blijven zitten. Als je feedback geeft, doe dat dan op een authentieke manier doet. Wees jezelf en toon je goede intenties. Feedback is een spiegel. Dat inzicht wil ik aanreiken. Zorgkundigen voelen zich vaak minder dan verpleegkundigen. Nochtans zijn ze een belangrijke schakel in de zorg. Geef hen een stem, laat hen een actieve rol opnemen en dat zal de zorgkwaliteit bevorderen.”

An Ravelingien heeft een achtergrond in onderzoek naar (bio-)ethiek. Vandaag is ze beleidscoördinator ethiek en patiëntenbeleving bij AZ Delta. Ze begeleidt het ethisch beleid op verschillende niveaus in het ziekenhuis: dat gaat van casuïstiek over klinische studies tot organisatorische vragen, bijvoorbeeld over AI. Daarnaast zet ze persoonsgerichte zorg hoog op de agenda. Zo is het ziekenhuis gestart met een werkgroep rond toegankelijke zorg voor mensen met een beperking.

“Als zorgverleners hebben we soms maar vluchtig contact met zorgvragers die moeilijk kunnen communiceren en hebben we de neiging om in hun plaats te denken”, vertelt An. “Ik denk nu aan een slechthorende en slechtziende patiënt die heel vaak onrustig was, ook al had die geen cognitieve problemen. Dat kwam omdat de zorgverleners vergaten zichzelf voor te stellen als ze de kamer binnenkwamen. Door die vergetelheid voelde de patiënt zich machteloos en op den duur werd die apathisch tegenover de zorgverleners. Daardoor gingen de zorgverleners vaker in overleg met de moeder, over het hoofd van de patiënt heen, wat het gevoel van machteloosheid nog versterkte. Door meer af te stemmen met de patiënt over wat hij/zij nodig heeft, kunnen we zo’n situatie aanzienlijk verbeteren.”

Voor mensen met een beperking is het soms moeilijk om in hun kracht te staan en beslissingen te nemen. In de lezing geeft An heel wat praktische handvaten mee om moeilijke confrontaties aan te gaan. Praten over levenseinde in de gehandicaptenzorg haalt ze uit de taboesfeer. An oppert vragen die je kan stellen om tot de waarden en behoeften van een zorgvrager te komen en geeft inzichten mee die ook juridisch verankerd zijn.

“Het is een kunst om ook in imperfectie het positieve te vinden”

Vijf jaar geleden kwam Isabelle Gonnissen naar buiten met de campagne ’30 dagen zonder klagen’. Waar het idee vandaan kwam? “Ik reisde veel voor mijn werk en kwam zo in contact met verschillende mensen met elk hun unieke levensverhaal. Een man in Azië op pensioenleeftijd die bleef werken, bijvoorbeeld, want niet werken betekende voor hem simpelweg geen geld. Of een collega in het Verenigd Koninkrijk die het niet kon betalen om zijn beide kinderen te laten studeren. Ik besefte: we hebben het hier toch goed. En daar wou ik iets mee doen. Niemand leeft het perfecte leven. We hebben allemaal onze gegronde redenen om te klagen of ongelukkig te zijn. Toch wil ik mensen aansporen om het goede naar boven te halen, ook in imperfecte situaties.”

Zo kreeg de campagne vorm. Duizenden mensen volgen en doen mee via de website kiespositief.be en de Facebook- en Instagrampagina’s van ’30 dagen zonder klagen’. In 2023 lanceerde Isabelle het initiatief ‘Doe mee en maak een P’: een klein maar krachtig gebaar om te tonen dat je positief gedrag bij de ander herkent. Tijdens de Week van de Verpleegkundigen geeft Isabelle je praktische tips voor een positieve mindset. “We beginnen bij het begin: welke vormen van klagen bestaan er, hoe hard wegen die op ons welzijn en wat kunnen we eraan doen? Ik geef tastbare handvaten mee om de switch te maken naar een gelukkiger leven. De lezing is een echte motivatieboost, met veel interactie. Het is een eer om voor verpleegkundigen te mogen spreken. Vroeg of laat hebben we allemaal iemand nodig die voor ons zorgt. Ik wil hen bedanken in naam van de hele maatschappij en inspireren om positief in het leven en in hun job te staan.”

Al meer dan tien jaar presenteert Friedl’ Lesage elke zondagmiddag van 11 tot 13u live het praatprogramma Touché op Radio 1. Daarin spreekt ze met een veelzeggende gast over alles wat je kan raken in het leven. Verhalen over gezondheid, ziekte en levenseindezorg komen geregeld aan bod. Zo kwam Stijn De Paepe vier weken voor zijn overlijden vertellen hoe hij afscheid nam van de wereld rond hem. Of denk aan Tore Sercu, een twintiger die gediagnosticeerd werd met een zeldzame kanker, of Dirk De Wachter, die open vertelde over darmkanker. “In zulke gesprekken vinden de luisteraars veel steun”, zegt Friedl’. “Zeker als je zelf door een moeilijke periode gaat of iemand kent die iets gelijkaardigs meemaakt. Geen enkel leven is een stilstaand feit. De persoonlijke getuigenissen geven een breed beeld van wat een mens zoal kan meemaken.”

In de lezing tijdens de Week van de Verpleegkundigen vertelt Friedl’ hoe haar interviews tot stand komen en wat het teweegbrengt om deze gevoelige onderwerpen op de radio te brengen. “Praten helpt. Ook voor zorgverleners. Ik heb veel vertrouwen in ons zorgend personeel. Toch kan iedereen die geconfronteerd wordt met ziekte en lijden eens vastlopen. Soms weet je niet meer wat te zeggen. Ik geef steeds de raad: blijf jezelf. Als zorgverlener ben je ook maar een mens met vragen en twijfels. Dat mag. Het voornaamste is: verlies jezelf niet in het handelen en blijf communiceren. Met woorden, maar ook met je blik en houding kan je nabijheid tonen. En durf je ook eens kwetsbaar opstellen. Zo komen we dichter tot elkaar.”

Koen Kas wordt wel eens een ‘healthcare futurist’ genoemd, maar dat weerlegt hij meteen. “Nee, ik kan de toekomst niet voorspellen. Ik geloof wel dat we een nieuwe realiteit kunnen creëren: een wereld waarin je niet meer ziek wordt.” In zijn eerste boek ‘Sick no more’ beschrijft Koen hoe we van reactieve ziekenzorg overgaan naar proactieve gezondheidszorg. “Denk aan Angelina Jolie, die preventief een dubbele borstamputatie onderging en haar eierstokken liet verwijderen om kanker te voorkomen. Een ander voorbeeld is spraaktechnologie, die ons toelaat twee jaar vroeger de ziekte van Parkinson op te sporen. En met AI kunnen we voorspellen hoe een volgend coronavirus er zou kunnen uitzien. Door technologie komen we dichter bij de patiënt en kunnen we iets ondernemen voordat men ziek wordt.”

Met zijn organisatie Healthskouts brengt Koen in kaart welke technologieën al bestaan en waar opportuniteiten liggen voor eHealth. “Met de methodologie ‘delight thinking’ is het mogelijk een nieuwe toekomst te creëren, niet alleen te voorspellen. Ik zie technologie als een middel voor verpleegkundigen om betere en rijkere zorgverleners te worden. Ik toon hoe we creatiever, sneller en juister patiënten kunnen inschatten, behandelen en triëren dankzij data. Niet alleen voor chronische aandoeningen, maar ook in acute gevallen. Aan het einde van de lezing heeft iedere verpleegkundige minstens drie toepassingen gezien die hij of zij wil meenemen naar hun werkomgeving.”

Infectieziekten zijn terug van nooit weggeweest. De afgelopen jaren hebben we meer dan ooit beseft welke belangrijke rol verpleegkundigen spelen. Prof. dr. Erika Vlieghe stelt vast dat we meer profielen nodig zullen hebben die gebeten zijn door infectieziekten. In haar lezing legt ze de nadruk op de variatie en de schoonheid van de job.

Infectieverpleegkundigen hebben een specifieke en intensieve rol, die ontzettend boeiend en noodzakelijk is. Ze weten hoe ze moeten omgaan met de implicaties voor patiëntenzorg en welke bescherming ze zelf nodig hebben voor een optimale en veilige zorg. “Het is belangrijk dat we op korte termijn jonge mensen warm maken voor de zorg, voor verpleegkunde en ook voor zulke gespecialiseerde functies”, zegt Erika.

Er werden al enkele stappen in de goede richting gezet, zoals een betere verloning. Ook de hiërarchie binnen het ziekenhuis wordt gaandeweg weggewerkt. “Als arts streef ik ernaar om samen te werken als volwaardige partners”, vertelt Erika. “Door elk een deel van de patiëntenzorg op te nemen werken we complementair. We zijn geëvolueerd naar een situatie waarin ieder zijn rol heeft en eigen verantwoordelijkheid draagt.”

Toch ziet Erika nog mogelijkheden. “We moeten starten aan de basis. De laatste jaren klinkt de roep van STEM erg luid in het secundair onderwijs. De stem van de zorgberoepen klinkt jammer genoeg niet zo luid. Het is tijd om jongeren meer in contact te brengen met de job en te tonen hoeveel voldoening het werk geeft. Verpleegkunde wordt ten onrechte niet overwogen als toekomstplan omdat mensen het niet genoeg kennen en misverstanden en negatieve stereotypen de ronde doen.”

“De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat verpleegkundigen de ruggengraat zijn van het zorgsysteem. Het is goed dat de Week verpleegkundigen in het middelpunt zet en de variatie toont van wat het is om anno 2022 een verpleegkundige te zijn. Het is een eer om hier mijn visie te mogen delen.”

Zelfleiderschap is van onschatbaar belang om met de complexiteit van de zorg om te gaan, waarbij een gebrek aan autonomie en een hoge werkdruk spelen. Prof. dr. Erik Franck ontwikkelde een vierledig advies dat je hier en nu kan toepassen om je doelen op lange termijn te behalen.

In zijn boek Als je niets verandert, verandert er niets schetst verpleegkundige en klinisch psycholoog Erik Franck een model van zelfleiderschap. Dat model bouwt op vier concepten, of accurater, transformaties. “Die term is bewust gekozen”, verklaart Erik. “Zoals een rups transformeert in een vlinder, moet ook bij ons verandering komen van binnenuit. Je moet het voldoende voelen om vanuit jezelf te veranderen.”

De eerste transformatie is zelfkennis. Daarbij gaat het onder meer over het herkennen van de signalen die je lichaam afgeeft bij stress. Erik: “Specifiek in de zorg is ook zelfkennis over de professionele rolidentiteit belangrijk: waarom doe je wat je doet en welke impact wil je genereren?” Vervolgens komt zelfbewustzijn: begrijpen hoe je omgaat met triggers uit de omgeving. “Veel verpleegkundigen zijn pleasers die zichzelf durven te verliezen in de zorg voor anderen.” De oplossing is zelfcontrole, de derde transformatie. Volgens Erik is zelfcontrole als een spier die je kan trainen. Ten slotte speelt zelfcompassie een rol: met de nodige mildheid kijken naar het eigen leerproces.

De lezing omvat een theoretisch luik en pragmatisch deel. Aan de hand van reflectievragen nemen verpleegkundigen concrete handvaten mee naar huis. “In de eerste plaats hoop ik mensen te inspireren, maar ook ik zal iets meenemen van de Week”, zegt Erik. “De Week is het uitgelezen moment om mensen te ontmoeten en verhalen te horen, zodat we het onderzoek en de dienstverlening nog beter kunnen afstemmen op wat er speelt in de sector.”

Het mag duidelijk zijn: de werkdruk voor verpleegkundigen ligt hoog. Aangezien verpleegkundigen inherent gevers zijn, vergeten ze soms zichzelf te helpen. Door anders in het werk te gaan staan, houden verpleegkundigen de job langer vol en wordt de uitstroom beperkt. Door inzicht te geven in je talenten en groeipunten maakt loopbaanbegeleiding het mogelijk je loopbaangeluk terug te vinden.

Coach en trainer Filip Bauwens ziet hoe zowel jonge als oudere verpleegkundigen het beroep verlaten. Ervaren verpleegkundigen voelen de fysieke repercussies van een belastende carrière en jongeren durven sneller hun grenzen aan te geven. “De jongere generatie is er beter in geworden om sneller hun noden aan te voelen”, observeert Filip. “Ouderen draaien vaak al een tijd mee en voelen niet meer hoe ze voortdurend over hun grenzen gaan. Beide groepen willen we de nodige tools en communicatiestrategieën aanreiken om hiermee om te gaan.”

Het idee heerst dat veel verpleegkundigen het beroep willen verlaten. Toch merkt Filip ook een andere tendens in zijn praktijk. “Heel wat mensen komen bij ons omdat ze willen weten hoe ze langer als verpleegkundige kunnen functioneren. Omdat ze een passie hebben voor de zorg, maar tegelijk voelen dat het zo niet verder kan. Als coach werken we steeds op maat van de cliënt in individuele begeleiding zodat die weer het klavertjevier van loopbaangeluk mag ontdekken. De vraag die we daarbij stellen is: hoe kunnen we anders in de job staan?”

“De Week is altijd interessant om verpleegkundigen en leidinggevenden te ontmoeten en te horen wat de ervaringen en problematieken zijn”, zegt Filip. De stand van NextStep coaching kan je er elke dag bezoeken. Verpleegkundigen mogen zich verwachten aan een openhartig gesprek over de problemen waar zij of collega’s op de werkvloer tegenaan lopen. Daarnaast geven Filip en het NextStep-team toelichting bij de mogelijke trainingen en legt hij graag uit hoe je aan de slag kan met loopbaancheques.

Ook op spoed en intensieve zorg is de personeelsschaarste voelbaar. Om hierop een antwoord te bieden analyseerde Karel Op de Beeck, verpleegkundig manager bij het UZ Leuven, hoe deze afdelingen andere profielen konden aantrekken om de werkdruk van de verpleegkundigen te verlagen. Dit leidde tot een succesvolle zorgdifferentiatie.

“De kritieke diensten zijn een hoogtechnologische omgeving. Verpleegkundigen voeren voornamelijk verpleegkundige handelingen uit. Hun basisopdracht bestaat uit observatie, klinisch redeneren en handelen, …”, stelt Karel Op de Beeck. “Door het nijpend personeelstekort zochten we alternatieve oplossingen om gevaarlijke situaties te vermijden. We stelden ons de vraag of alle verpleegkundige handelingen door ICU- of spoedverpleegkundigen met banaba-niveau moeten uitgevoerd worden.”

Op de diensten intensieve zorg startte het UZ Leuven met duo-verpleegkundigen van een HBO5-niveau. Zij ondersteunen de andere verpleegkundigen en verstrekken hygiënische zorg, maar ook verpleegtechnische handelingen, zoals wondzorg, afnemen van bloedgassen, courante drips vervangen of aspireren. “Al verwachten we niet dat zij er de interpretatie van doen. Ze zijn aansprakelijk voor hun verpleegtechnische handelingen, maar de vaste verpleegkundige draagt de eindverantwoordelijkheid. Die opstelling werkt zeer goed.” Door dit succes bekijkt Karel hoe dit ook in andere domeinen relevant is.

Zo werden op spoed zorgkundigen ingeschakeld om bepaalde taken over te nemen. Een binnenkomende patiënt doorloopt een traject van de wachtzaal naar de diagnostische zone en van daaruit naar de observatie- en behandelingszone. Hij moet dus van de ene locatie naar de andere verplaatst worden. “Dat vervoer, het verbedden, het klaarmaken voor de zorg en het toedienen van kleine zorgen kunnen deze profielen perfect uitvoeren. Dit biedt een enorme meerwaarde voor onze spoedverpleegkundigen die zich kunnen focussen op hun opdracht. Het resulteert ook in tijdwinst en in zorg voor niet-medische noden. Door deze functiedifferentiatie op de verschillende diensten blijft de werkload meer beheersbaar en garanderen we een veilige, kwaliteitsvolle zorg.”