De patiënt als actieve partner in zijn zorg

Patiëntenparticipatie in de geestelijke gezondheidszorg

Patiëntenparticipatie is niet langer een vage term. Het ‘Cahier patiëntenparticipatie’ brengt die in kaart en biedt een leidraad voor patiëntenparticipatie in de geestelijke gezondheidszorg. Susanne Cuijpers legt uit hoe het cahier groeide.

De Werkgroep geestelijke gezondheidszorg van het NVKVV organiseerde in 2016 en 2017 telkens 2 verdiepingsdagen over patiëntenparticipatie en dat voor verpleegkundigen uit de geestelijke gezondheidszorg. De waardevolle informatie van die brainstormdagen mocht niet verloren gaan en daarom schreef Susanne Cuijpers in samenwerking met de werkgroep een ‘Cahier patiëntenparticipatie’ uit. Dat cahier is het resultaat van de praktijkvoorbeelden en de discussies tijdens die verdiepingsdagen en van een zoektocht doorheen relevante literatuur. Susanne Cuijpers is verpleegkundig specialist geestelijke gezondheidszorg in het PZ Bethaniënhuis in Zoersel. Ze legt uit: ‘Dit cahier is een pleidooi voor het verderzetten van de evolutie die de laatste jaren volop plaatsvindt. Er is al veel gebeurd in het empoweren van de patiënt maar er is nog een weg te gaan. Daarin heeft de verpleegkundige een belangrijke rol. Hij of zij kan het verschil maken voor een patiënt. Met dit cahier willen we verpleegkundigen inspireren en hen helpen om concreet met patiëntenparticipatie aan de slag te gaan.’

Patiëntenparticipatie gaat over de patiënt als actieve partner in zijn zorg: hem beluisteren en hem een actieve rol laten spelen in zijn behandeling. Als je op die manier naar de rol van de patiënt kijkt, is ook aandacht voor de rol van familie en mantelzorgers niet meer weg te denken. Susanne: ‘Patiëntenparticipatie verbetert onze kwaliteit van zorg door de invloed die het heeft op therapietrouw en op het effect van de behandeling.’

Een casus

Suzanne: ‘Een voorbeeld: Leen*, een patiënte met een persoonlijkheidsproblematiek, getekend door misbruik in haar verleden, had al heel wat opnames achter de rug. Telkens opnieuw verviel ze in drank, drugs en zelfverwonding. Ook wanneer het haar een tijdje beter ging, liep ze toch weer vast en werd ze opnieuw in een gesloten zorgeenheid opgenomen. We zijn met haar het gesprek aangegaan en hebben getracht eerst een vertrouwensrelatie op te bouwen want daar lag één van haar problemen: door haar verleden was ze extreem wantrouwig naar anderen toe. “Wat zeggen jullie daar achter mijn rug, in die teamvergaderingen?”, was één van haar vragen. “Kom mee kijken en luisteren. Dan  hoor je wat we zeggen”, reageerden we. En ze bereidde zich samen met haar persoonlijk begeleider voor op haar deelname aan die vergadering: “Denk al eens na: Wat wil jij graag? Welke activiteiten wil je meedoen? Welke gesprekken wil je? Met wie?” Tijdens de teamvergadering vertelden de leden eerst hoe zij haar zagen, en wat er in het verleden over haar gezegd was. Dat ze een gevoelig persoon was, dapper, maar ook gesloten en wantrouwig. Door positieve eigenschappen te horen benoemen, opende Leen zich. Door die persoonlijke en groepsgesprekken te herhalen, groeide er vertrouwen bij haar, vertrouwen dat de mensen rond haar haar wilden helpen. Ze leerde dat ze een eigen inbreng in haar behandeling kon hebben en daardoor greep kreeg op haar leven. Het overleg speelde zich niet meer af boven haar hoofd, waardoor ze zich correcter aan de afspraken hield en haar behandeling beter vlotte. Na een tijd kon ze van een gesloten afdeling opnieuw opgenomen worden in een open afdeling die haar nu voorbereidt om weer zelfstandig begeleid te gaan wonen.’

Stappen in participatie

Verpleegkundigen gingen het gesprek aan met Leen. Ze kreeg informatie over haar behandeling en werd bevraagd. Ze gaf aan welke stappen ze wou zetten in haar behandeling. Dat zijn enkele startpunten in patiëntenparticipatie. Daarnaast zijn er ook verschillende vormen en gradaties van participatie. Gradaties in participatie beginnen bijvoorbeeld bij informeren, nadien consulteren, adviseren, een partnership aangaan, tot de regie bij de patiënt leggen. Suzanne: ‘Uiteindelijk de volledige regie bij de patiënt leggen is niet steeds het resultaat dat je wilt bereiken, dat kan niet voor elke patiënt en hangt onder meer af van de fase van de behandeling waar de patiënt zich in bevindt. Bijvoorbeeld: een patiënt in volle crisis moet eerst die moeilijke fase door voor hij interesse kan opbrengen voor zijn behandeling. Participatie kan je niet opdringen, dat moet groeien. Dat laat je ook groeien door een open houding en door een regelmatig contact met je patiënten te hebben, ook buiten behandelingen en sessies om.’

Er zijn hefbomen in participatie, er zijn valkuilen. De attitude van de zorgverlener is een belangrijke determinant. De bereidheid om de participatie van de patiënt te ondersteunen is een belangrijke factor om van die participatie een succes te maken. Ook de patiënt niet betuttelen, geen beslissing boven zijn hoofd nemen vanuit een paternalistische houding maar streven naar gelijkwaardigheid, de patiënt vrijuit laten spreken, wederzijds respect en vertrouwen opbouwen, zijn kenmerken van waardevolle participatie. Susanne: ‘Een belangrijke valkuil is zeggen dat je naar de patiënt luistert maar geen rekening houdt met wat hij inbrengt. Dat is schijnparticipatie.’

Patiëntenparticipatie is niet makkelijk of evident maar wel een meerwaarde voor de patiënt en voor zijn behandeling. Als verpleegkundige ben je de gids is het zorgproces door jezelf in te zetten als instrument, door een houding te vinden van professionele nabijheid, door echt contact te maken met de patiënt. Susanne Cuijpers: ‘Verpleegkundigen nemen een belangrijke rol op in het laten participeren van de patiënt binnen zijn behandeling aangezien die participatie zich vooral afspeelt binnen de relatie tussen de patiënt en de verpleegkundige.’

 

*Leen is een fictieve naam.

Het cahier

[NVK-7269-Cahier-patientenparticipatie.jpg]

Het Cahier patiëntenparticipatie is een leidraad voor verpleegkundigen in de geestelijke gezondheidszorg. Het cahier weidt uit over de kenmerken van een waardevolle patiëntenparticipatie, over vormen van participatie, modellen, hefbomen, barrières en valkuilen.

Het cahier werd bezorgd aan de deelnemers van de verdiepingsdagen over patiëntenparticipatie en is gratis beschikbaar voor de leden van het NVKVV op de website onder de button Publicaties.

De Week van de Verpleegkundigen

Patiëntenparticipatie was het onderwerp van de studiedag die de Werkgroep geestelijke gezondheidszorg NVKVV organiseerde op 21 maart 2018 tijdens de Week van de Verpleegkundigen in Oostende, een dag met voordrachten en workshops die alle aspecten van patiëntenparticipatie behandelde. Ook deze deelnemers kregen de cahier in handen. ‘Een inhoudelijk sterke brochure waarmee ik elke dag in de praktijk mee aan de slag kan,’ vertelde een deelnemer van de studiedag.

De werkgroep geestelijke gezondheidszorg NVKVV: neem deel!

De werkgroep geestelijke gezondheidszorg is een werkgroep van en voor verpleegkundigen met interesse in de geestelijke gezondheidszorg.

Psychiatrische verpleegkundigen zullen in de toekomst hun opdracht complexer zien worden. De zorg zal minder binnen de muren van een ziekenhuis gebeuren. Verpleegkundigen die intramuraal werken zullen met steeds complexere zorgvragen geconfronteerd worden. Patiënten willen een gelijkwaardige partner zijn, familie volop betrokken. Bovendien kijken de overheid en de maatschappij kritisch toe. Dit alles stelt de psychiatrische verpleegkundigen voor nieuwe uitdagingen. Uitdagingen die de werkgroep graag wil aangaan in het belang van een zo kwaliteitsvol mogelijke verpleegkundige zorg.

De werkgroep komt één keer per maand samen op het NVKVV.

Voorzitter is Maarten Desimpel, directeur patiëntenzorg, PZ Bethaniënhuis, Zoersel.

Ondervoorzitter is Servaas Sierens, coördinator Afdeling 21, PZ Onzelievevrouw, Brugge.

 

Heb je zin om kennis te maken met de werkgroep? Stuur een mailtje naar maarten.desimpel@emmaus.be.

Meer informatie over de werkgroep vind je op www.nvkvv.be > NVKVV > Werkgroepen > GGZ & Psychiatrie

 

Author: Els Put