Vlaams Zorgambassadeur Lon Holtzer gaat met pensioen: “Zorg vindt plaats van mens tot mens”
Handen, hoofd en hart. Het zijn haast iconische woorden geworden voor alle zorgprofessionals. Ze zijn toe te eigenen aan Eleonora – Lon – Holtzer. De Vlaamse Zorgambassadeur gaat vanaf 1 april 2022 met pensioen. Haar hele carrière lang zette ze zich aan tweehonderd procent in voor de zorg. De laatste elf jaar als geëngageerd ambassadeur voor alle zorgberoepen. Een terugblik, vol anekdotes, warme herinneringen en met hier en daar een kritische noot, zoals we intussen van haar gewend zijn.
Lon Holtzer heeft het altijd geweten: ze moest en zou verpleegkundige worden. Tijdens haar universitaire opleiding bleek een grote inzet. Tijdens vakanties en weekends werkte ze als vrijwilliger op de dienst hematologie. Ze deed er ervaringen op voor haar verpleegkundige competenties, maar die uren dienden ook als toetssteen voor haar studies. “Zo herinner ik me een situatie waarin een vrouw stierf. Ik zocht nog een arts die haar reanimeerde, ook al had dat geen zin meer. Toen ik vroeg waarom hij dat deed, antwoordde hij: ‘Zo kan mijn supervisor zeggen dat ik het geprobeerd heb.’ Ik besefte toen dat artsen ook maar mensen zijn. Zulke situaties vormden mijn visie op zorg. Het is iets wat van mens tot mens plaatsvindt.”
Op 1 juli 1982 startte Lon in het UZ Leuven met werken op de dienst cardiovasculaire geneeskunde. Na 1,5 jaar werd ze al hoofdverpleegkundige op oncologie. “Mijn eerste dag op de dienst was verschrikkelijk. Er waren vier overlijdens. Maar op oncologie deed ik wel de meest beklijvende ervaring op.” Onder invloed van die ervaring zette ze later in haar carrière onder meer projecten op zoals het Inloophuis in samenwerking met Kom op tegen Kanker. Ze mogen me alles afnemen, maar niet de jaren die ik oncologie meemaakte. Ik heb er op jonge leeftijd – 27 jaar – leren leven en leren relativeren. Het bood veel pure momenten, als verpleegkundige en als mens.” Na drie jaar op deze dienst groeide Lon door naar het middenkader geriatrie, algemeen inwendige en psychiatrie. Ook daar bleef ze een drietal jaar. “Geestelijke gezondheidszorg vond ik ook zeer boeiend. Vanuit somatische zorg konden we er veel leren over het juiste niveau van geïntegreerde zorg. Geriatrie vond ik een heel moeilijke discipline, maar wel ongelooflijk boeiend. Geriatrie is de meest onderschatte discipline qua complexiteit. Je maakt kennis met zeer veel verscheiden pathologie en komt ook in aanraking met de sociale context, de familie en het netwerk van de patiënt en palliatieve zorg. Die multidisciplinariteit op de afdeling is zeer belangrijk. Mijn eerste opdracht was er de kwaliteit van de zorg op de zeven afdelingen te verbeteren . In die tijd – eind de jaren ’80 – moest ik voor alle niet-gekwalificeerde mensen een andere job binnen het ziekenhuis vinden.”
Routine loslaten
Het was tijdens haar periode op geriatrie dat Lon een eerste basis probeerde leggen voor de verpleegkundig specialist. Het zijn voor haar universitair opgeleide verpleegkundigen die meewerken in de zorg en evalueren wat klinisch beter kan om good practices en protocollen te ontwikkelen. “De functie heeft een warme, diepe plaats in mijn hart. Het zijn vooruitstrevende, proactieve verpleegkundigen die samen met artsen de verpleegkundige praktijk verder ontwikkelen”, zegt Lon. “Maar ze staan ook in het veld en dat vind ik zeer belangrijk. Je moet voeling houden met wat er gebeurt en zo andere verpleegkundigen meenemen in je verhaal. Zo kan ook transmurale zorg tot uiting komen. Heel mijn carrière heb ik contact met het werkveld proberen behouden. Ook toen ik directeur verpleegkunde werd op de campus Pellenberg of Zorgambassadeur, ging ik nog altijd meehelpen in de zorg, weliswaar eerder vanuit de functie zorgkundige omdat ik zelf vond dat ik niet meer over alle nodige competenties beschikte om als verpleegkundige de verantwoordelijkheid op te nemen voor patiënten of bewoners.”
De multidisciplinaire aanpak kreeg Lon ook mee als verpleegkundig directeur in revalidatiecentrum Pellenberg. Verpleegkundigen moesten er toen vechten voor hun plaats en hun meerwaarde aantonen. “Onze deskundigheid kwam toen onvoldoende naar boven en onze specifieke meerwaarde voor patiënten was niet duidelijk. We boden zorgcontinuïteit maar wogen onvoldoende op het multidisciplinaire team.. En als je dat niet kan, dan ben je de titel van verpleegkundige niet waardig. Een verpleegkundige is altijd aanwezig en altijd sturend”, zegt Lon. “Daarom vind ik de uitspraak ‘meer handen aan het bed’ het meest ontmenselijkende dat er is. Een patiënt is geen bed. Hij of zij heeft een eigen verhaal, een ziel en emoties. Een zorgverlener heeft hopelijk ook een hoofd om na te denken en een ziel om met een goed ethisch kompas in de zorgrelatie te stappen. Je reduceert er zorg mee tot iets mechanisch, terwijl zorg verlenen iets professioneels en menselijks is.”
Volgens Lon hervallen we als zorgprofessionals nog te veel in routinematige zorg. Het menselijke aspect gaat verloren. “We kijken te weinig naar wat zinvol is voor de zorgvrager en wat hij kan met zijn huidige beperkingen. Als zorgverlener moet je aan de zorgvrager betekenis en zin geven. Dat doe je enkel door routines los te laten en tijd te maken voor zingeving. Maar ik besef dat dat een dijk van een opdracht is. Je gaat met mensen in gesprek en moet verder doordenken en een betekenisvolle relatie op te bouwen. Als je routine loslaat, heb je daar tijd voor. Als je twee dagen op rij hetzelfde doet, ben je eigenlijk niet goed bezig. Let op, je techniek moet perfect en klinisch juist zijn, maar er zit veel meer achter. Die deskundigheid wordt vandaag net zo ondergewaardeerd.”
Opvolgster staat klaar
Op 1 maart startte Candice De Windt als opvolgster van Lon Holtzer. Ze werd aangesteld door Vlaams minister van Welzijn en Volksgezondheid Wouter Beke. De minister laat vooral noteren blij te zijn een waardige opvolger gevonden te hebben. “Lon verzette bergen werk, maar is een krappe arbeidsmarkt, ook in de zorg. Een sterk aanspreekpunt op het terrein is nodig en daar speelt de Zorgambassadeur absoluut een rol in”, klinkt het. Candice De Windt wacht alvast de grote uitdaging om ondanks de 6.000 openstaande vacatures, waarvan meer dan 40 procent voor verpleegkundigen, kwaliteitsvolle zorg te garanderen. Ze ziet het alvast volledig zitten: “Het juiste talent aanspreken om de zorg van morgen op een kwaliteitsvolle manier te realiseren en organiseren, dat is de uitdaging die voor ons allen ligt. Dit heeft te maken met instroom en zijinstroom, maar ook met durven loskomen van en kritisch kijken naar bestaande organisatiemodellen. Daar heeft iedereen in zorg- en welzijnssector een rol in te spelen.”
Geslaagde campagnes
Begin 2000 werd Lon dan verpleegkundig directeur binnen het UZ Leuven. Dat was, zonder dat ze het toen wist, een eerste stap richting haar job als Zorgambassadeur. In 2007 stelde Lon vast dat binnen UZ Leuven bij gelijkblijvende in- en uitstroom, er in 2017 drie eenheden zouden moeten sluiten. “De enige optie was dus de instroom te verbeteren. In andere provincies liepen al verschillende initiatieven om campagnes op te zetten en dus kwamen we op het idee om mensen uit alle provincies en Brussel uit het onderwijs en ziekenhuizen samen te brengen met als doel te brainstormen over een verbetering van die instroom. Dat groepje van twaalf begon te leven en uit te breiden en het doel raakte wat verloren. In 2008 was Marc Van Ranst griepcommissaris en toen kwamen we op het idee dat een commissaris verpleegkunde nodig was. Er waren twee vergaderingen om het profiel en de functieomschrijving te bepalen. Dat werd opgestuurd naar minister Vandeurzen, die dat idee oppikte.”
2010 was de start van het zorgambassadeurschap. De taak van Lon was enerzijds de instroom verbeteren en anderzijds te werken aan de kwaliteit van de opleidingen. Zo combineerde ze haar taak als Zorgambassadeur lange tijd halftijds met werk binnen de Associatie KU Leuven, waar onder meer de basis werd gelegd voor de vierjarige opleiding verpleegkunde. “Tot in 2019 de vraag van de minister kwam om toch voltijds Zorgambassadeur te zijn, want de toekomst zag er niet goed uit”, vertelt Lon. “Daar volgden succesvolle campagnes uit. Ikgaervoor.be heeft meer dan 10.000 views per maand. We organiseerden inleefmomenten in 240 zorg- en welzijnsorganisaties. Voor corona deden gemiddeld 200 mensen per maand mee aan zo’n inleefmoment om kennis te maken met een zorg of welzijnsberoep. De zorgvrager in de ogen kijken en voelen wat dat met je doet: dat is de opdracht voor de kandidaat-inlever. Word je er blij van, dan zit je goed. Maar vind je het toch niet zo fijn, doe het dan niet. Een inlever die afhaakt heeft evenveel waarde als een inlever die na het inleefmoment bewust voor een zorgjob kiest. Er was ook de campagne met een mobiele escape room waarmee we naar honderd secundaire scholen trokken. Verpleegkundigen gaven dan buiten die espace room uitleg over de job. Een heerlijke campagne was dat”
Ondanks die successen en de duidelijk verbeterde instroomcijfers voor de zorgopleidingen, is Lon wel bezorgd over de toekomst. “Covid liet de instroom van 18-jarigen stijgen en dat is goed. Ook de beeldvorming in de media zit beter. Maar veel mensen beseffen niet hoeveel deskundigheid zorg en welzijn vragen. Door alles – zorg en verpleegkunde – op één hoop te gooien maken we alles heel gemiddeld. Die middelmatigheid is gevaarlijk. Kwetsbare mensen verdienen dat er met aandacht comfortzorg wordt verleend maar ook dat met een kritisch en ethisch kompas en deskundigheid verpleegkundige zorg verleend wordt. Een spuitje zetten is niet moeilijk, maar al lachend spuit je iemand dood. Je moet weten waar je mee bezig bent. Lief en vriendelijk zijn is niet genoeg. Je bent een advocaat voor je patiënt en positieve assertiviteit is nodig. Je mag niet klakkeloos uitvoeren wat een arts zegt, maar moet kritisch nadenken. Moest ik altijd hebben uitgevoerd wat artsen voorschreven, dan had ik nu een aantal doden op mijn geweten. Zeker weten.”
Ups en downs
In een rijkgevulde carrière zijn er altijd ups en downs. De vierjarige opleiding beschouwt Lon dan ook als een van de grootste successen die ze mee hielp realiseren. “Die was noodzakelijk en ik ben blij om te horen dat het vierde jaar een verschil maakt. Die 2.300 uren stage zijn belangrijk. Velen vroegen me om naar Europa te trekken met de vraag die uren af te bouwen. Dat weigerde ik. Stage is superbelangrijk. Je leert in contact met zorgvrager”, zegt Lon. “De Zorgladder had ik graag nog afgerond, met een specifiek en volwaardig HBO5-profiel dat in zijn eigenheid kon staan.” Ook voor het NVKVV heeft ze nog wijze raad. “Het NVKVV ziet verpleegkundigen als een professie, niet langer als een vakbond en dat is goed. Maar dat moet nog meer in de media naar voor komen. De beroepsorganisatie moet een echte woordvoerder zijn en de meerwaarde en professionaliteit van verpleegkundigen tonen. Ze moeten de publieke opinie bespelen en duidelijk maken wat verpleegkunde is.”
En haar toekomstplannen? “Ik ben een gelukkige vrouw, die veel kansen kreeg en zich steeds kon inzetten voor de kwaliteit van zorg voor de patiënt. Ik wil me nu inzetten voor mijn kleinkinderen en heb me ingeschreven voor een opleiding tot gebarentolk. Verder zetel ik in verschillende raden van bestuur. Dat blijf ik nog doen tot de voeling met het werkveld weg is. Dan is het mooi geweest.”
Slaap, oudere, slaap?
Eén op drie Belgen kampt met slaapproblemen. Bij ouderen zien we zelfs dat één op twee kampt met een vorm van slapeloosheid of insomnia. Slaapproblemen bestaan uit problemen met het inslapen, doorslapen of vroeg ontwaken. Slapeloosheid wordt vastgesteld als deze klachten langer dan drie nachten per week gedurende drie maanden lang aanhouden. Al zijn de effecten van slapeloosheid vaak snel voelbaar na enkele nachten zonder goede kwalitatieve slaap. Slecht slapen gaat gepaard met gestegen vermoeidheid en futloosheid overdag, de neiging om overdag bij te slapen, vergeetachtigheid, prikkelbaarheid en moeite om jezelf te concentreren of de focus erbij te houden. Daardoor gaan je algehele functioneren en prestaties achteruit.
Zijn die symptomen van slaaptekorten ook bij ouderen zichtbaar?
Bij ouderen zien we vooral leeftijdgerelateerde veranderingen in slaap zoals bijvoorbeeld meer tijd doorbrengen in bed (ook overdag), maar minder tijd doorbrengen in slaap. Daarnaast zien we dat ouderen vaker wakker liggen vooraleer ze inslapen. Ze worden vaker wakker ’s nachts en ze hebben ontwaken ’s morgens te vroeg. Dat maakt dat hun slaap eerder gefragmenteerd en oppervlakkig verloopt. Op termijn resulteren deze veranderingen in slaapproblemen die gekenmerkt worden door algehele vermoeidheid overdag, dutten, futloosheid, weinig energie om de dag door te komen, negatieve en zelfs depressieve gedachten, alsook meer kans op angst en stressgerelateerde problematiek en problemen met het geheugen en concentratie.
Wat kan je dan als verpleegkundige doen aan slaapproblemen bij ouderen?
Het is belangrijk om vermoeidheid en slaapproblemen op te merken en bespreekbaar te maken. Merk je dat je patiënten klagen over vermoeidheid overdag en merk je dat er veel geslapen wordt overdag? Of merk je dat je patiënten vaak wakker liggen ’s nachts waardoor ze zichzelf overdag niet fris en monter voelen om aan het dagelijkse activiteitenpatroon te kunnen deelnemen? Bevraag hun slaap dan.
Slaap in kaart brengen, hoe doe je dat?
Bij het in kaart brengen van slaap is zowel de slaapkwantiteit als de slaapkwaliteit van belang. Volgens de laatste internationale richtlijnen geldt dat ouderen (65+) idealiter 7 à 8 uur slapend doorbrengen tijdens de nacht. Hier zit dagslaap niet ingerekend. Bevraag ook hoelang het voor ouderen duurt om in slaap te vallen alsook hoe vaak ze ’s nachts wakker worden. Wat betreft de slaapkwaliteit kan je ouderen vragen hoe goed ze slapen, hoe lang ze wakker liggen, in welke mate ze zich hierin frustreren, maar ook hoe verfrissend hun algemene slaap is, de volgende morgen. Volgende vragen kunnen daarin als gespreksopener dienen: Ben je ’s morgens uitgerust om de dag door te komen? Voel je je fris en actief om aan de dag te beginnen? Vind je het vervelend als je ’s nachts wakker ligt? Waar denk je dan aan? Die antwoorden geven een indicatie van de slaapkwaliteit. Slaapkwaliteit kan je ook gaan bevragen aan de hand van gevalideerde meetschalen zoals PSQI (Pittsburgh Sleep Quality Index) of ISI (Insomnia Severity Index).
Ouderen nemen toch net slaapmedicatie om beter te slapen?
Vaak nemen ouderen chronisch medicatie om beter te kunnen slapen. Dat kan een vertekend beeld geven over hun slaap. Wat we geleerd hebben uit de literatuur is dat de slaapmedicatie op lange termijn vaak meer negatieve effecten met zich meebrengt. Slaapmedicatie kent heel wat bijwerkingen zoals concentratieverlies, evenwichtsstoornissen, vergeetachtigheid en zelfs gedaalde slaapkwaliteit. Daarnaast zorgen slaapmedicatie ook voor gewenning en zelfs afhankelijkheid. Als verpleegkundige kan je dus ook aandacht hebben voor de negatieve bijwerkingen van slaapmedicatie. Herneem de sectie bijwerkingen van de bijsluiters grondig en maak een risicoanalyse van de oudere die je voor je hebt. Als je weet dat slaapmedicatie ook evenwichtsstoornissen teweeg brengt, dan zorg je er best voor dat de oudere ’s avonds, ’s nachts en ‘s morgens op een veilige manier in en uit bed kan om valincidenten te voorkomen. Als je weet dat slaapmedicatie concentratieverlies en vergeetachtigheid met zich meebrengt, dan word je als verpleegkundige wellicht meegaander als ouderen geen zin meer hebben in bepaalde activiteiten, en kan je het activiteitenaanbod wellicht wat aanpassen op maat van deze oudere. En hoewel activering van ouderen een positief effect kan hebben op hun slaappatroon is regelmaat en ritme enorm belangrijk voor ons bioritme.
Wil je als verpleegkundige dus bijdragen aan een goed geolied bioritme van de ouderen die je verzorgt, probeer dan te streven naar ritme en regelmaat. Dat wil zeggen, ochtendzorgen en maaltijden keurig inplannen op quasi dezelfde tijdstippen. Langs de andere kant kan je er ook voor zorgen dat de avondzorgen en de activiteiten die bedtijd voorafgaan ook steeds op dezelfde tijdstippen doorgaan. Ben je verantwoordelijk voor het activiteitenpatroon overdag? Plan dan activiteiten in waarin beweging, daglicht en buitenlucht vooropstaan. Die helpen je bioritme ook te balanceren en te resetten.
Helpen dutjes overdag dan niet om verloren slaap in te halen?
Het is een utopische gedachte dat je met dutjes overdag, verloren nachtslaap zou kunnen inhalen. Verloren slaap haal je nooit meer in. Net als je de voorbije tijd ook niet meer kan terugdraaien, zal je slaap van voorbije nachten niet kunnen inhalen door te gaan bijslapen overdag. Wat je wel kan doen is de volgende dag en nacht te focussen op activiteiten en patronen die je slaap ten goede komen in de toekomstige nachten. Slapen overdag als lapmiddel om verloren slaap in te halen is dus niet aanbevolen. Een powernap of kort dutje overdag kunnen echter wel om de energiedip (die we allemaal wel eens ervaren) tegen te gaan. Beperk een powernap in de namiddag dus tot maximaal 30 minuten en steeds voor 15 uur. Als je dit beperkt in tijd zorg je ervoor dat je geen gehele slaapcyclus doorloopt, dat je niet tot in je diepe slaap terecht komt en dus ook geen slaap van de volgende nacht gaat afsnoepen waardoor je ’s avonds weer langer gaat wakker liggen.
Hoe kan een slaaptherapeut dan helpen bij slaapproblemen?
Het spreekt voor zich dat mensen met vage vermoeidheidssymptomen niet steeds naar de dokter lopen. Iedereen is wel al eens vermoeid zeker? Toch kan het lonen om slaapproblemen meteen en bij de wortel aan te pakken. Je hoeft er dus geen drie maanden mee rond te lopen vooraleer je hiervoor hulp hoeft te zoeken. Als er vermoedens zijn van slaapproblemen of als ouderen zich storen aan hun slaappatroon, dan loont het om ouderen door te sturen naar een slaaptherapeut. Een slaaptherapeut kan ouderen op niet-farmacologische wijze helpen bij hun bestaand slaapprobleem. Verder kan slaaptherapie ook preventief ingezet worden om slaapproblemen in de toekomst te gaan voorkomen. Tijdens slaaptherapie worden evidence based methoden uit cognitieve gedragstherapie gecombineerd met lichaamsgerichte ontspanningstechnieken om mensen beter toe te leiden naar ontspanning en slaap. Tevens helpt slaaptherapie voor mensen die slaapmedicatie wensen af te bouwen. Dit laatste gebeurt steeds onder medewerking van de voorschrijvend arts.
Wil je meer weten over slaap of de behandeling van slaapproblemen? Ga dan een kijkje nemen op www.slaappraktijk.be
Bronnen:
- Ohayon et al. (2017). National Sleep Foundation’s sleep quality recommendations: first report. Sleep Health; 3(1):6-19. doi: 10.1016/j.sleh.2016.11.006.
- Hirshkowitz et al. (2015). National Sleep Foundation’s updated sleep duration recommendations: final report. Sleep Health;1(4):233-243. doi: 10.1016/j.sleh.2015.10.004.
- Vanderlinden et al. (2020) Effects of physical activity programs on sleep outcomes in older adults: a systematic review. Int J Behav Nutr Phys Act; 5;17(1):11. doi: 10.1186/s12966-020-0913-3.
- Vanderlinden et al. (2021). The relation between physical activity and sleep in older adults. The associations with movement behaviours and effects of a real-life lifestyle program. PhDThesis, KULeuven (Leuven, Belgium)
- Vanderlinden (2020). Infographic Slaapkwaliteit en Slaapkwantiteit. https://slaappraktijk.be/
Verbeteren goede zorgkwaliteit en lagere kosten in de palliatieve thuiszorg het levenseinde van ouderen met dementie?
Context
Steeds meer mensen krijgen te maken met dementie. Tegen 2050 zullen zo’n 18,8 miljoen[1] Europeanen getroffen worden door de ziekte. Palliatieve thuiszorg wordt wereldwijd aangeraden voor personen met dementie om hun levenskwaliteit te verbeteren door te voorzien in lichamelijke, psychosociale en spirituele zorgbehoeften. Kwalitatieve en efficiënte zorg zijn cruciaal. Toch ontbreekt vaak enig bewijs over de effecten van palliatieve thuiszorg bij personen met dementie.
Doel en selectiecriteria
Deze cohortstudie bekeek Belgische databanken van 2010 tot 2015 en selecteerde dementiespecifieke indicatoren om zo de effecten van de kwaliteit en kosten van palliatieve thuiszorg bij personen met dementie te bestuderen. Ze selecteerden ouderen die thuis stierven aan dementie tussen deze twee jaartallen en die palliatieve zorg thuis ontvingen tussen de 360 dagen en 15 dagen voor hun overlijden
Samenvatting resultaten
Van alle oudere personen die thuis stierven aan dementie tussen 2010 en 2015 ontving slechts 23,8 % of 5.637 personen palliatieve thuiszorg tijdens de laatste twee levensjaren. De studie vergeleek 2.839 mensen die deze specifieke zorg ontvingen met 2.839 mensen die gewone zorg genoten. Hieruit bleek dat de groep die in de laatste veertien dagen van hun leven palliatieve thuiszorg ontvingen minder risico liep om opgenomen te worden in het ziekenhuis (17,5 % ten opzichte van 50,5 %). Ze ondergingen ook minder diagnostische testen (17 % vs. 53,6 %) en kregen vaker de geschikte medicatie. Ze stierven vaker thuis (75,7 % vs. 32,6 %) en kwamen meer in contact met zorgverleners uit de eerstelijn. De totale kosten in de laatste dertig dagen van hun leven lag bovendien zo’n 2.129 euro lager dan bij ouderen met dementie die geen palliatieve thuiszorg ontvingen.
Conclusie
Palliatieve thuiszorg bij ouderen met dementie heeft een duidelijk positief effect. Het draagt bij tot een betere levenskwaliteit en minder hoge gezondheidszorgkosten. Toch blijft de toegang tot deze zorg nog te beperkt en moet deze dringend verhoogd worden voor mensen die sterven door dementie.
Implicaties voor de praktijk
Deze studie biedt een stevige evidence basis over de doeltreffenheid van palliatieve thuiszorg voor ouderen met dementie. Gezien de duidelijke voordelen is een tijdigere toegang tot dit type zorg nodig. Om strategieën te bepalen om deze toegang te verwezenlijken zijn extra studies nodig.
[1] Alzheimer Europe. Dementia in Europe yearbook 2019: estimating the prevalence of dementia in Europe. Luxembourg: Alzheimer Europe, 2020.
mijnThuisverpleging: voor een vlotte samenwerking
Via de website mijnThuisverpleging kunnen 170.000 patiënten voortaan hun elektronisch verpleegkundig dossier inkijken. Dat is het resultaat van een samenwerking tussen i-mens en het Wit-Gele Kruis. Het laat verpleegkundigen en artsen ook toe om vlotter samen te werken en de zorg voor de patiënt te optimaliseren.
Patiënten in de thuisverpleging worden vaak ook verzorgd door een huisarts of in een ziekenhuis. Om hen de beste behandeling aan te bieden, is het belangrijk dat iedere zorgverlener volledig en correct op de hoogte is van zijn gezondheidstoestand. Om die reden ontwikkelde het Wit-Gele Kruis in 2016 de website mijnWGK. Eind 2021 werd de software van het Wit-Gele Kruis ook op maat van i-mens gemaakt en omgedoopt tot mijnThuisverpleging.
“De applicatie wordt al enige tijd dagelijks gebruikt door zo’n 50.000 patiënten, mantelzorgers, artsen en verpleegkundigen van het Wit-Gele Kruis”, zegt Hendrik Van Gansbeke, algemeen coördinator van het Wit-Gele Kruis. “Dit bewijst dat de vraag naar transparante communicatie in de zorg groot is. Patiënten en mantelzorgers willen op de hoogte gehouden worden en artsen kunnen makkelijk de laatste informatie over de zorgsituatie van die patiënt raadplegen. We investeren actief in IT en houden onze sector daarover op de hoogte. We vinden het dan ook een grote meerwaarde dat andere zorgorganisaties meestappen in dit verhaal.”
Maximale transparantie
Nu i-mens zich aansluit bij de applicatie verandert de naam naar mijnThuisverpleging. Deze heeft een bereik van zo’n 170.000 patiënten die hun elektronisch verpleegkundig dossier kunnen inkijken. “Samenwerken zit in ons DNA. Via de website volgt de verpleegkundige, arts of huisarts de situatie van een patiënt op met recente informatie. Zo kan de zorgverlener een goede inschatting maken van de situatie en de beste behandeling voorstellen”, zegt Karin Van Mossevelde, algemeen directeur van i-mens. “Ook aan transparantie is gedacht, want patiënten en hun vertrouwenspersonen kunnen de beslissingen mee opvolgen.”
Het delen van medische gegevens gebeurt in een sterk beveiligde omgeving. De patiënt moet driemaandelijks toestemming geven en zijn rechten worden op ieder moment gerespecteerd. Een thuisverpleegkundige van i-mens of van het Wit-Gele Kruis heeft dan ook enkel toegang tot de gegevens van patiënten waar hij of zij voor zorgt.
Een nog betere zorg
De samenwerking van beide organisaties is best uniek in het Vlaamse zorglandschap. Zowel het Wit-Gele Kruis als i-mens maakten al langer gebruik van een eigen digitaal platform en van tablets om binnen de organisatie informatie uit te wisselen. Dat ook artsen en huisartsen nu in één klik toegang hebben tot de gegevens is een stap in de goede richting. “Huisartsen beheren het globaal medisch dossier en blijven via de applicatie op de hoogte van de zorg die de thuisverpleegkundige uitvoert”, zegt Hendrik nog. “Ook bij een opname in het ziekenhuis kan de informatie opgevraagd worden via CoZo. Dat is een grote meerwaarde want in het verpleegkundig dossier zit vaak informatie die relevant is om snel te handelen.”
“De website helpt enerzijds patiënten en hun mantelzorgers om mee aan het stuur te zitten van hun zorgtraject. Anderzijds verkleint het de afstand en bevordert het de communicatie met verpleegkundigen en artsen”, zegt Karin nog. “We optimaliseren ook de informatie-uitwisseling tussen de thuisverpleegkundige en het zorgteam van de patiënt. Dit draagt bij tot een nog betere dienstverlening voor de patiënt. Het bevordert ook de samenwerking en communicatie tussen zorgverleners. Ze beschikken over cruciale gegevens waardoor ze efficiënter werken, meer tijd kunnen besteden aan de patiënt en de zorg nog beter kunnen afstemmen op zijn of haar specifieke situatie. We hopen dat ook andere zorgberoepen aansluiten om een geïntegreerd zorgdossier mogelijk te maken.”
De applicatie bewijst dagelijks zijn meerwaarde. Toch wordt voortdurend nagedacht over verbeteringen of aanpassingen. Zo wordt bekeken of patiënten meer informatie kunnen krijgen over de planning van hun zorg of wordt gewerkt aan een systeem waarbij de thuisverpleegkundige de arts kan verwittigen, bijvoorbeeld bij een negatieve evolutie van wondzorg. Het Wit-Gele Kruis en i-mens zullen deze optimalisaties samen verder ontwikkelen.
Een complete en zorgvuldige dekking voor verpleegkundigen
Onze leden kunnen via het NVKVV een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid voor medische beroepen afsluiten. Als beroepsorganisatie namen we in 1994, samen met meester Jan Vande Moortel van advocatenkantoor Advamo, het voortouw om deze verzekering voor verpleegkundigen te realiseren. Ook vandaag is deze polis nog steeds de meest volledige en voordelige op de markt voor alle verpleegkundigen.
Een verpleegkundige die iets bezwarends meemaakt voelt zich vaak onvoldoende bijgestaan door de verzekering van de zorginstelling waar hij/zij werkt. Dat was in 1994 de aanleiding om voor de verpleegkundigen een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid op maat te maken, zowel voor de zelfstandig verpleegkundige , als voor de verpleegkundige in ziekenhuizen of woonzorgcentra. “Een verzekering ‘Burgerlijke aansprakelijkheid medische beroepen’ dekt de schade aan derden, die een verpleegkundige, tijdens de uitoefening van haar beroep kan veroorzaken”, zegt Christine Demeyer van CPS Verzekeringen. Al 28 jaar lang volgt ze deze verzekering op de voet. “Dat een zelfstandig verpleegkundige deze verzekering afsluit is vanzelfsprekend. Een verpleegkundige in dienstverband wordt verzekerd door de werkgever, doch bij een probleem, een klacht van een patiënt, een juridische procedure, is de rechtsbijstand die meeverzekerd wordt in deze polis, een uitzonderlijke ondersteuning voor de verzekerde.
De NVKVV polis biedt twee dekkingen. De BA verzekering betaalt de schadevergoeding aan derden, als de aansprakelijkheid van de verzekerde bewezen is.”
De dekkingen zijn geschreven volgens de behoeften van een verpleegkundige. Ze worden regelmatig aangepast aan de recente wetgeving. Zo is er, sinds de oprichting van het Fonds voor medische ongevallen bijvoorbeeld, dekking bij verdediging voor dit fonds. Heel recent werd ook de waarborg toegevoegd ‘Dekking voor juridische experten’, gezien er regelmatig een beroep gedaan wordt op een verpleegkundige als expert in juridische commissies. Verpleegkundigen hebben ook recht op verdediging bij schuldig verzuim. In deze polis werd deze dekking uitzonderlijk opgenomen mits ‘opzettelijkheid’ uitgesloten wordt.
Rechtsbijstand
De waarborg rechtsbijstand is een eerstelijns juridische bijstand is een specifieke uitbreiding en unieke dekking voor NVKVV-leden. Bij klacht tegen een verzekerd lid, een negatieve evaluatie door een klacht, gevaar voor reputatieschade door bijvoorbeeld destructief gebruik van sociale media, kan een verzekerd lid van het NVKVV een beroep doen op een consult met een gespecialiseerd advocaat, en op deze manier psychologische bijstand ontvangen, maar ook de eerste stappen voor de verdediging van de verpleegkundige voorbereiden.
“Bij schadebemiddeling is het doel het vermijden van langdurige gerechtelijke procedures tegen verpleegkundigen. Een commissie wordt samengeroepen om alle betrokkenen samen te brengen, onder leiding van bemiddelaar. Evident is de verdediging bij gerechtelijke procedures, Salduz bijstand, administratiegeschil met het Riziv, … We adviseren steeds een gespecialiseerd advocaat, maar de verpleegkundige heeft vrije keuze”, zegt Christine.
Tot 1 januari 2021 werd de polis onderschreven via de maatschappij Fidea, die fuseerde met de maatschappij Baloise. Sindsdien wordt de polis burgerlijke aansprakelijkheid beheerd bij Baloise. De waarborg rechtsbijstand wordt beheerd door Euromex. De wijziging van maatschappij heeft geen enkel gevolg voor de verpleegkundige. Hij of zij doet nog steeds een beroep op een polis die de laatste tendensen in de sector volgt. Daarnaast ben je als verpleegkundige ook verzekerd binnen de hele Europese Unie, wanneer je bijvoorbeeld kampen of reizen begeleidt. Je kan ook rekenen op bijstand wanneer je al dan niet als vrijwilliger aan de slag bent in een vaccinatiecentrum. Laat je je als thuisverpleegkundige voor een korte tijd (minder dan twee maanden) vervangen, dan is ook je vervanger gedekt door deze polis. “Deze verzekering is een zeer sterke en volledige polis aan een voordelige prijs voor de leden van het NVKVV”, besluit Christine.
Zeg niet zwangerschapsdementie maar zwangerschapsverliefdheid
Het ene moment had je je autosleutels in de hand en stond je klaar om te vertrekken. Het volgende moment weet je niet meer waar ze liggen. Je spuit haarlak onder je oksels in plaats van deodorant of je wandelt de keuken binnen en vergeet waarom je daar was. Die verstrooidheid is herkenbaar voor veel zwangere vrouwen en staat gekend als zwangerschapsdementie. Een ietwat negatieve term voor een compleet normaal biologisch fenomeen.
Professor dokter Wilfried Gyselaers van de Universiteit Hasselt en gynaecoloog in Ziekenhuis Oost-Limburg pleit er in een aflevering van de Universiteit van Vlaanderen[1] dan ook voor om zwangerschapsdementie voortaan zwangerschapsverliefdheid te noemen. En hij is meteen duidelijk: zwangerschapsdementie bestaat. Studies tonen aan dat zwangere vrouwen moeilijker zaken instuderen, meer problemen hebben met dingen te herinneren en een trager reactievermogen hebben. De oorzaak: de hersenen van een zwangere vrouw veranderen zowel functioneel als anatomisch. De verschillen met niet-zwangere vrouwen zijn klein, maar ze bestaan wel. Daarentegen werken andere functies wel beter, zoals het herkenningsvermogen en zintuigen als geur en smaak. Dat komt omdat sommige gebieden meer doorbloed worden dan andere. Zo wordt de hersenschors, de zone waarmee de rekenen en redeneren, tot 13 procent dunner. Aan de binnenzijde van de hersenen wordt het gedeelte van emotie en sociale interactie net groter en actiever.
Basis van moederliefde
Zwangere vrouwen staan hierin niet alleen. Scans[2] tonen aan dat ook verliefde koppels dit meemaken, zowel mannen als vrouwen. Net daarom is de term zwangerschapsverliefdheid veel geschikter dan zwangerschapsdementie. Meer nog: het is de basis voor ijzersterke, intuïtieve moederliefde. Zwangerschapsdementie heeft dus wel degelijk een functie en is fundamenteel voor de overlevingskansen van het kind.
Er is ook goed nieuws. Zwangerschapsdementie gaat voorbij. Zo’n zes maanden na de geboorte keren je hersenen terug naar dezelfde toestand en doorbloedingsstadium als voor de zwangerschap. Je houdt er als vrouw ook geen restletsels aan over. Toch nog vergeetachtig na de zwangerschap? Dan zit het slaaptekort er vast voor iets tussen.
Hersenen, hart en baarmoeder
Het bloedvatenstelsel voorziet ons hart en onze hersenen steeds van het meest zuurstofrijke en energierijke bloed. Het zijn onze twee belangrijkste organen. Dat zie je bijvoorbeeld goed aan het lichaam van een baby, waar het hoofd veel groter is dan de rest van het lichaam. De baarmoeder is een zuurstofarme omgeving waardoor het hart en de hersenen prioritair van bloed voorzien worden en dus harder groeien dan de rest van het lichaam. En dat mechanisme blijft het hele leven zo. Behalve tijdens de zwangerschap, want dan komt daar bij de vrouw de baarmoeder als derde belangrijke orgaan bij. De zwangerschapshormonen vervullen de belangrijke taak om het bloedvolume te doen toenemen en het bloed op de juiste plaats te brengen.
Heb je een bepaalde afwijking aan de bloedvaten, dan doen de zwangerschapshormonen niet optimaal hun werk. Dat kan zich uiten in een hogere bloeddruk, de baby die niet goed groeit of zelfs zwangerschapsvergiftiging of pre-eclampsie. Deze vrouwen houden mogelijks wel gevolgen over aan zwangerschapsdementie en kunnen op latere leeftijd mogelijks dementie ontwikkelen. Een gezonde levensstijl is dan ook cruciaal, voor de gezondheid van de mama en de baby.
[1] https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/universiteit-van-vlaanderen/2020-2021/universiteit-van-vlaanderen-s2020-2021a30/
[2] Zeki, Semir. (2007). The Neurobiology of Love. FEBS letters. 581. 2575-9. 10.1016/j.febslet.2007.03.094.
Recappen van naalden: doen of niet?
Opzoeken in JBI EBP bronnen vereist oefening en een goede vraag. In deze JBI Corner beantwoorden we klinische vragen van lezers met behulp van de JBI database. Deze database bevat aanbevelingen gebaseerd op het beste wetenschappelijke bewijs. JBI hanteert standaard categorieën voor aanbevelingen1 (sterk of zwak) en niveaus van evidentie (level 1 tot 5).
Mag je nu eigenlijk recappen of niet?
JBI suggereert niet te recappen om het aantal prikaccidenten te verminderen.
Achtergrond: waar is dit op gebaseerd?
Hoewel deze aanbeveling is opgenomen in een richtlijn, is de onderbouwing beperkt. “A cross-sectional study found that the needle capping was the key modifable risk behavior associated with occupational needle stick and sharps injuries”2 (Level 4) De graad van aanbeveling is ‘zwak’, GRADE B (zie kader).
Onze bemerkingen en suggesties bij deze vraag
De literatuur maakt geen onderscheid tussen recappen bij het optrekken of na een toediening van medicatie. Het verbieden van recappen leidt tot een daling van het aantal prikaccidenten. In dezelfde evidence summary staat onder meer nog te lezen dat je best ook veiligheidsnaalden, training en procedures voorziet om het aantal prikaccidenten te doen dalen.
Hoe hebben we dit gevonden?
We openden de JBI databank via Ovid. We klikten naar de ‘advanced search’ tab. Onze zoektermen waren ‘needle AND injury’ in het veld ‘keywords’ en dit gaf ons 44 resultaten. We filterden op ‘evidence summaries’ waardoor nog 23 resultaten overbleven. Doorlezen van de titels brengt ons bij twee resultaten, die mogelijk interessant zijn voor onze vraag. 3,4 Het doorlezen van de volledige tekst van deze twee documenten leert ons dat enkel het document van Fong een direct antwoord biedt op onze vraag. Bij het document van Nguyen staat het recappen wel in de tekst maar niet in de aanbevelingen.
Zoek je deze termen in de ‘basic search’ tab, dan kun je niet aangeven in welke velden je wilt zoeken. Automatisch zoek je dan in alle velden waardoor je meer dan 1.500 resultaten krijgt.
Als we zoeken op ‘needle’ AND ‘prevention’ krijgen we 70 resultaten. Wanneer we dan niet filteren en de titels doornemen, zien we een systematische review5. Een nazicht van de referentielijst van de twee eerder gevonden evidence summaries wijst erop dat deze systematische review daar niet werd bij gebruikt. Als we deze systematische review in de volle tekst bestuderen, blijkt het om een review protocol te gaan en dus een misleidende titel heeft. Dit verklaart waarom hij niet werd gebruikt in de evidence summaries.
Bronnen:
- https://ospguides.ovid.com/OSPguides/jbidb.htm. geraadpleegd op 2/07/2021.
- Bekele T, Gebremariam A, Kaso M, Ahmed K. Factors associated with occupational needle stick and sharp injuries among hospital healthcare workers in bale zone, southeast Ethiopia. PLoS One. 2015; 10(10):e0140382. doi: 10.1371/journal.prone.0140382. eCollection 2015.
- Nguyen, Dieu Huong. SHARP AND NEEDLE STICK INJURIES. (2021). Retrieved from http://ovidsp.ovid.com/ovidweb.cgi?T=JS&PAGE=reference&D=jbi&NEWS=N&AN=JBI1538. Geraadpleegd op 12/11/2021.
- Fong, Eric. NEEDLE-STICK INJURY: PREVENTION. (2021). Retrieved from http://ovidsp.ovid.com/ovidweb.cgi?T=JS&PAGE=reference&D=jbi&NEWS=N&AN=JBI1679. Geraadpleegd op 12/11/2021.
- Hiko, Desta, Jemal, Amana, Sudhakar, Morankar, Kerie, Mirkuzie Woldie & Degene, Tariku. Effectiveness of training on standard precautions to prevent needle stick injuries among health professionals: A Systematic Review. (2012). Retrieved from http://ovidsp.ovid.com/ovidweb.cgi?T=JS&PAGE=reference&D=jbi&NEWS=N&AN=JBI6386. Geraadpleegd op 12/11/21.
Van preventie en screening tot meer data en onderzoek: Stichting tegen Kanker stelt eerste Kankerbarometer voor
Er zijn momenteel 365.000 Belgen die leven met of na kanker. Op 4 februari 2022, Wereldkankerdag, stelden Stichting tegen Kanker, Kankercentrum van Sciensano, Stichting Kankerregister en College voor Oncologie de Kankerbarometer voor. Een lijvig rapport waar twee jaar lang aan gewerkt werd en dat een toegankelijk en betrouwbaar overzicht over kanker in België biedt. Welke cijfers zijn beschikbaar? Waar vind je de nodige informatie? Welke instituten bestaan er? Hoe doet België het ten opzichte van andere landen? Wat zijn de prioriteiten voor de komende jaren? Vragen die beantwoordt worden in de Kankerbarometer.
Tot vandaag was er nog geen breed naslagwerk beschikbaar over kankerzorg in België. De informatie bestaat in vele gevallen nochtans wel, maar is versnipperd beschikbaar. Daarnaast ontbreken nog heel wat gegevens. Tijd dus voor een grootschalig onderzoek, vond de Stichting tegen Kanker. Ze namen het initiatief en contacteerden het College voor Oncologie, het Kankercentrum van Sciensano en Stichting Kankerregister om een samenwerking op te starten. Zo werd een beroep gedaan op het sterke netwerk, de onderbouwde interne kennis en de wetenschappelijke focus van deze organisaties. Het resultaat is de eerste Belgische Kankerbarometer, met een uitgesproken ambitie om dit project ook in de toekomst nog te herhalen. “Al zal COVID-19 een belangrijke parameter zijn in de komende edities. Sinds 2019 zijn er 4.000 à 5.000 gemiste of late diagnoses door uitgestelde zorg. En dat baart ons grote zorgen”, zegt Veronique Le Ray, medisch directeur en woordvoerster van Stichting tegen Kanker.
In juli 2020 werd gestart met een zeer omvangrijke literatuurstudie. Daarna volgden focusgroepgesprekken met 79 deelnemers uit 51 verschillende zorginstellingen en een bevraging bij 622 patiënten, nabestaanden en overlevers. “Door de pandemie konden verpleegkundigen niet altijd aanwezig zijn bij de gesprekken en organiseerden we dus extra sessies. Uit alle gesprekken en de literatuur kwamen zeven domeinen naar voor waarop we de komende jaren moeten focussen. In de Kankerbarometer is er telkens een hoofdstuk aan gewijd. We doen ook concrete aanbevelingen om de kankerzorg in België te versterken. Die aanbevelingen mag je gerust als absolute prioriteiten interpreteren.”
Screeningtesten
Een eerste luik in de Kankerbarometer gaat over gezondheidsbevordering en preventie. Het aantal kankerpatiënten in België is sinds 2017 toegenomen met 10,4 procent. Dat cijfer verrast niet, want ook de bevolking en de vergrijzing stijgen. Daarnaast spelen ook de risicofactoren zoals roken, alcohol, ongezonde voeding, overgewicht, uv-straling, … een rol. Belangrijk hier is in te zetten op preventie, zowel bij individuen als op politiek vlak. Naast preventie is ook screening bijzonder belangrijk. Er bestaan nochtans al heel wat screeningtesten, zoals voor dikkedarmkanker bijvoorbeeld, maar deze worden nog te weinig ingezet. “Ook longkanker zit in stijgende lijn. Hier moet meer screening gebeuren zodat we de eerste symptomen voor zijn”, zegt Veronique Le Ray. “Enerzijds moeten we de bestaande screenings verbeteren of uitbreiden. Anderzijds moeten we nieuwe testen invoeren, zoals voor long-, prostaat- of huidkanker.”
Een derde onderwerp is de diagnose en behandeling van kanker in België. Ons land behoort tot de vijf beste Europese landen op het vlak van kankerbehandeling. Toch zijn er enkele verbeterpunten. Zo zouden patiënten meer betrokken moeten worden bij het zorgpad. “Dat kunnen we doen door de patiëntuitkomsten en -ervaringen (PROM’s en PREM’s) in te zetten om hun noden beter te bestuderen. Het zal toelaten patiënten zelfstandiger te maken tijdens hun behandeling”, licht Veronique toe. “Daarnaast moeten er meer referentiecentra komen. Er wordt al multidisciplinair gewerkt, maar dat kan verbeterd worden. Uit onze cijfers blijkt dat 70 procent van de patiënten tijdens hun behandeling nooit met een psycholoog of diëtist sprak. Door dit alles te centraliseren in netwerken maak je multidisciplinaire zorg toegankelijker.”
Overlevingscijfers en taboes
Ook de overlevingscijfers werden bestudeerd en die kennen een positieve evolutie. Zo is er vandaag in ons land 65 procent kans om kanker te overleven. Zeker de laatste vijf jaar beweegt er veel door meer wetenschappelijk onderzoek en screening. Die hogere overlevingscijfers zijn reden te meer om sterk in te zetten op behandeling, opvolging en nazorg. Oncorevalidatie toont aan dat het een positief effect heeft op de levenskwaliteit van kankerpatiënten enerzijds en op de overlevingskansen anderzijds. Maar niet iedereen krijgt dit aangeboden, net zoals psychologische begeleiding. “Een verklaring daar kan zijn dat er te weinig middelen zijn en dat het voor heel wat patiënten vaak nog taboe is. Nochtans kan iedere zorgverlener en niet alleen een psycholoog mentale steun bieden”, legt Veronique uit. “Nog taboes waar te weinig over gesproken wordt zijn vruchtbaarheid en oncofreezing, net zoals intimiteit en seksualiteit. Ook aan re-integratie op de arbeidsmarkt wordt nog te weinig aandacht besteed. Pas na vijf jaar vindt 69 procent van de overlevers de weg naar een job terug.” De initiatieven om rond deze punten te werken bestaan, maar ze zijn sterk verspreid en zouden volgens Stichting tegen Kanker geïntegreerd moeten worden in het zorgtraject. Zo kan transmuraal worden samengewerkt op basis van de noden van patiënten en overlevers.
Palliatieve zorg is een recht voor iedere patiënt, toch merkt Stichting tegen Kanker dat in 18,4 procent van de gevallen deze zorg te laat wordt opgestart. Vaak zelfs pas in de laatste levensweek. Kanker is nochtans de tweede doodsoorzaak in België. Voor de late opstart van palliatieve zorg zijn enkele verklaringen te vinden, zoals capaciteits- en financiële problemen, maar ook het feit dat palliatieve zorg geen erkend medisch specialisme is. “Algemeen wordt nog te weinig aan zorgplanning gedaan”, zegt Veronique. “Daarom pleiten we voor meer middelen en onderzoek, een vroegere integratie in het zorgtraject en een betere intra- en extramurale samenwerking om de palliatieve zorg te verbeteren. Vanuit Stichting tegen Kanker dragen we ook ons steentje bij en zullen we vanaf dit jaar achttien projecten ondersteunen en subsidiëren.”
Vorming en inzet van zorgprofessionals
Stichting tegen Kanker onderscheidde nog enkele transversale, terugkerende thema’s. Een daarvan is de vorming van zorgprofessionals. Daarom pleit de organisatie voor meer expertise en erkenning. “Maak werk van meer oncologie in de opleiding, meer specialisaties, meer permanente vorming en meer interprofessionele kennis zodat doorverwijzen naar de juiste zorgverlener sneller verloopt”, zegt de medisch directeur nog. “Ontwikkel daarnaast ook e-tools zodat multidisciplinair kan worden samengewerkt. Er bestaat bijvoorbeeld geen gemeenschappelijk platform om gegevens en informatie te delen tussen regionale of lokale verpleegkundigen. Zo wordt de monitoring tussen de eerste- en tweede lijn zeer moeilijk. De verpleegkundige speelt nochtans een essentiële rol in het zorgtraject, zowel in het ziekenhuis als in de thuisomgeving. Zij zijn verantwoordelijk voor de continuïteit van de zorg. Dat kunnen ze onder meer doen door data te delen, vormingen te volgen en bij te dragen aan onderzoeken. Ook de gespecialiseerde thuiszorg speelt een belangrijke en broodnodige rol. Al kunnen we met enkele prioriteiten dat aanbod aan nazorg nog verbeteren. Denk maar aan een duidelijke omschrijving en nomenclatuur voor de thuisverpleging, maar ook aan een inventaris van het lokale aanbod. Dat kan er toe leiden dat mensen sneller naar huis kunnen gaan en thuis verzorgd kunnen worden. Ook oncologische netwerken voor nazorg maken hier deel van uit.”
Tot slot formuleert de Kankerbarometer nog enkele prioriteiten in de verdere strijd tegen kanker. Zo is er nood aan financiering voor fundamenteel, translationeel en klinisch onderzoek. Ook naar preventie en screening speelt dat extra onderzoek een rol. Deze twee onderwerpen moeten versterkt worden. “Preventie is niet voor niets het meest lijvige hoofdstuk in het rapport”, zegt Veronique. “Er zijn ook meer middelen en extra zorgverleners nodig. Net zoals betere permanente vormingen en specialisaties van zorgprofessionals en de erkenning, financiering en evaluaties van de referentiecentra. Bestudeer ook de behoeften, verwachtingen, overtuigingen en percepties van patiënten en zorgverleners om kankerzorg te verbeteren. Met meer data kunnen we ook meer analyseren en evidence-based werken. ‘Meten is weten’ en blijven evalueren en ervaringen delen laat toe om een goed zicht te krijgen op wat er vandaag in ons land gebeurt en wat er goed loopt op het vlak van kankerzorg. Algemeen roepen we met de onderzoekers op voor een nieuw Nationaal Kankerplan. Ons land doet het goed in vergelijking met andere Europese landen op het vlak van sterftecijfers. Ook nieuwe behandelingen, gespecialiseerde en multidisciplinaire zorg zijn hier verder uitgewerkt dan elders in de EU. Maar we hebben wel een hoog aantal nieuwe gevallen waardoor preventie een absolute prioriteit wordt.”
Schatten ouders de ziekte van hun kind goed in?
In het ziekenhuis van Den Haag werden in 2019 op pediatrie en de dienst spoedgevallen 37 ouders van 26 kinderen met koorts geïnterviewd. Onderzoekers wilden te weten komen of ouders de ziekte van hun kind al dan niet goed inschatten. Zo kregen ze een goed zicht op de factoren waar ouders op letten om de ernst van de situatie van hun zieke kind in te schatten.
Kinderen en koorts, het valt vaak voor. Daarom is het belangrijk dat ouders de ernst van die koorts goed kunnen inschatten, zodat meteen de geschikte zorg kan opgestart worden. Ouders zijn in staat hun kind als ziek te identificeren[1] en ze beschikken over een ziekte-instinct om de ernst in te schatten[2]. Hoe ze de ernst van de ziekte beoordelen, is nog niet geweten. Dit kwalitatieve onderzoek in Den Haag geeft inzicht in het perspectief van de ouders.
In totaal namen 37 ouders, waarvan 24 moeders en 13 vaders, deel aan de studie[3]. Hun kinderen waren op het moment van het onderzoek tussen 0 en 5 jaar oud. Ouders moesten inschatten hoe ernstig de toestand van hun kind was en aangeven welke factoren meespeelden in die beoordeling. Welke tekenen en symptomen associëren zij met ernstige ziekte? En ook: welke signalen stellen hen gerust? Zo kunnen zorgverleners hun communicatie naar de ouders toe ook beter afstemmen.
Gedrag en energie
Alle ouders gaven aan dat ziekte meteen herkend wordt omdat hun kind anders doet dan normaal. Hun ouderlijke instinct wijst hen op subtiele verschillen in gedrag, energieniveau of stemming die hen doen aanvoelen dat iets niet klopt. Ouders met meerdere kinderen gaven aan dat deze tekenen verschillen van kind tot kind. Zo is hogere koorts niet meteen een alarmerende factor, terwijl minder eten of drinken en minder bewegen dat wel zijn.
Deze veranderingen kunnen ouders zeer nauwkeurig beschrijven. Ze vonden het moeilijker om specifieke ziektesymptomen te beschrijven, zoals kortademigheid of uitdroging. Ook eerdere ervaringen met een bepaald ziektebeeld beïnvloeden hoe ouders de ziekte inschatten. Zo beschouwen deze ouders extreme zwakte, futloosheid, ijlen, niet goed reageren of het niet wakker kunnen krijgen van hun kind meteen als alarmerend. De geruststelling komt er wanneer het gedrag of het energieniveau van het kind weer zoals normaal is.
Specifieke symptomen
Uit andere studies[4] blijkt dat ouders de ziekte als ernstig beoordelen op basis van gedragsveranderingen, terwijl zorgverleners dat doen vanuit specifieke symptomen en lichamelijk onderzoek. Dit onderzoek ondersteunt dat, gelet op het feit dat ouders die specifieke symptomen moeilijker herkennen. Daarom is het belangrijk om de alarmsignalen van de ouders niet te verwaarlozen in een beoordeling van de ernst van de ziekte door een zorgprofessional. Zij merken die veranderingen in het normale gedrag van een kind namelijk niet op. Specifieke symptomen zouden ook duidelijker uitgelegd moeten worden aan de ouders, bijvoorbeeld met duidelijke ontslaginstructies. Zo kunnen ze deze herkennen en interpreteren.
De onderzoekers concluderen dat ouders de ernst van de ziekte van hun kind vrij goed kunnen inschatten door een combinatie van alarmsignalen en geruststellingen. Ze gebruiken daarvoor het normale gedrag en de lichamelijke kenmerken van hun kind als referentie. Hoe groter het afwijkende gedrag, hoe ernstiger ouders de ziekte inschatten.
[1] Williams A, O’Rourke P, Keogh S. Making choices: why parents present to the emergency department for non-urgent care. Arch Dis Child 2009;94:817–20.
[2] Van den Bruel A, Haj-Hassan T, Thompson M, et al. Diagnostic value of clinical features at presentation to identify serious infection in children in developed countries: a systematic review. Lancet 2010;375:834–45.
[3] Kuijpers DL, Peeters D, Boom NC, et al. Parental assessment of disease severity in febrile children under 5 years of age: a qualitative study. BMJ Open 2021;11:e042609. https://bmjopen.bmj.com/content/11/3/e042609
[4] van der Werf ET, Redmond NM, Turnbull S, et al. Parental and clinician agreement of illness severity in children with RTIs: secondary analysis of data from a prospective cohort study. Br J Gen Pract 2019;69:e236–45.
Mensenrechten in woonzorgcentra te weinig opgevolgd tijdens coronacrisis
In maart 2020 bereikte de pandemie ons land, met bijhorende covidmaatregelen. De nationale mensenrechteninstelling Unia onderzocht de impact van die maatregelen in woonzorgcentra, bij bewoners, familie en personeel. Aan de hand van tientallen getuigenissen maakte Unia een onderzoeksrapport op. Het is een kritische reflectie met aanbevelingen en een oproep om na te denken over de plaats die we ouderen en ouderenzorg geven in onze maatschappij. De conclusie: de mensenrechten werden onvoldoende gerespecteerd.
In België woont 8,5% van de 65-plussers in woonzorgcentra, voor een gemiddelde verblijfsduur van iets meer dan twee jaar. “Tijdens de eerste lockdown betaalden zij (woonzorgcentra, nvdr.) een heel zware tol door COVID-19. WZC werden beschouwd als detentiecentra waar leeftijd geassocieerd werd met kwetsbaarheid, isolement en de dood. Deze nooit eerder geziene situatie bleek ook erg pijnlijk voor het personeel dat de bewoners begeleidt”, staat te lezen in het rapport[1]. Unia grijpt dit niet zomaar uit de lucht. Het baseert zich op eerder uitgevoerde onderzoeken[2] en op rapporten van onder meer Amnesty International België[3] en Artsen Zonder Grenzen[4].
In deze studie gaat Unia via kwalitatief onderzoek na wat de impact van de coronamaatregelen is op de bewoners, het personeel en het functioneren binnen de WZC. Aan de hand van 80 getuigenissen met medewerkers, gerontologen, geriaters, academici, … bieden ze een sociologisch en juridisch perspectief en een reeks aanbevelingen voor de overheid om mensenrechten in WZC beter te beschermen. Een beter crisisbeheer en het aanpakken van structurele obstakels zijn daarin cruciaal, net zoals participatie en autonomie van de bewoners.
Leeftijdsdiscriminatie
De coronacrisis bracht naast een lockdown ook heel wat maatregelen, richtlijnen en interpretaties met zich mee. Dit leidde tot grote misverstanden bij zorgverleners. Het personeel van WZC vindt dat de overheid de risico’s niet goed inschatte waardoor de maatregelen sociaal, emotioneel en fysiek isolement (bezoekverbod, geen activiteiten meer, maaltijden op de kamer) veroorzaakten, met risico’s op angst, verslechtering van de algemene gezondheidstoestand, agressie en emotionele instabiliteit. Ook depressies en zelfmoordpogingen kwamen voor.
Bewoners van woonzorgcentra werden tijdens de lockdown opgesloten omdat ze extra kwetsbaar zouden zijn. De focus op deze medische kwetsbaarheid deed ons de mens achter de bewoner vergeten. De maatregelen droegen daar nog extra toe bij en werkten ongewild ageïsme of leeftijdsdiscriminatie in de hand. Dat uit zich, vaak onbewust, in het beleid en in onze dagelijkse interacties met ouderen. Actief de vooroordelen tegenover ouderen aanpakken, is dan ook essentieel. Net zoals meer participatie van ouderen in het beleid. Hun stem werd tijdens de pandemie onvoldoende gehoord.
Tot slot bracht de pandemie ook structurele problemen aan het licht, zoals te weinig financiering, een gebrek aan coördinatie en onvoldoende erkenning voor het zorgpersoneel. De ernst van de situatie, de angst voor het virus en het gebrek aan personeel en middelen leidden tot te strenge maatregelen, en daardoor tot schendingen van rechten van de bewoners. Unia pleit dan ook voor maatregelen die de autonomie van ouderen in WZC vergroten, maar ook voor meer ondersteuning van zorgverleners vanaf de opleiding. Een mogelijkheid is om van het WZC een echte leefomgeving te maken en om meer de controleren op de mensenrechten.
[1] Unia (2021), De impact van COVID-19-maatregelen op mensenrechten in woonzorgcentra: een kwalitatief onderzoek. Brussel: Unia.
[2] Unia (2020), COVID-19: een test voor de mensenrechten. Brussel: Unia.
[3] Amnesty International België (2020), Woonzorgcentra in de dode hoek. De mensenrechten van ouderen tijdens de COVID-19-pandemie in België. Brussel: Amnesty International.
[4] Artsen Zonder Grenzen (2020), Overgelaten aan hun lot. De ervaring van Artsen Zonder Grenzen in de woonzorgcentra tijdens de COVID-19-epidemie in België. Brussel: Artsen Zonder Grenzen.