BelRAI: Vlaanderen start met de implementatie.

Een instrument met veel voordelen maar ook nog enkele vragen

De komende jaren zal de zorgsector stap voor stap BelRAI invoeren, een assessmentinstrument dat zorgplanning en samenwerking aanzienlijk zal vergemakkelijken. Prof. Anja Declercq, die aan de wieg stond van de Belgische versie van het internationaal gevalideerde instrument, geeft tekst en uitleg.

De diverse overheden in ons land keurden op 26 maart 2018 het protocolakkoord over de invoering van het beoordelingsinstrument BelRAI goed. Vlaanderen zal dit instrument allicht als eerste volledig uitgerold hebben. Maar wat is BelRAI precies en waar dient het voor?

‘RAI was oorspronkelijk een letterwoord voor Residence Assessment Instrument’, legt professor Anja Declercq, onderzoekster bij Lucas, het centrum voor zorgonderzoek en consultancy van de KULeuven, uit. ‘Het werd in de jaren tachtig in de Verenigde Staten ontwikkeld als een instrument om de kwaliteit van de zorg beter in kaart te brengen en de zorgplanning te ondersteunen. Later werd het instrument geïnternationaliseerd en uitgebreid naar andere zorgsectoren zoals thuiszorg, palliatieve zorg, geestelijke gezondheidszorg…. en kreeg het de naam interRAI.’

Samenwerkingsinstrument

De geschiedenis van de Belgische variant van interRai begint in 2005, toen toenmalig minister van Volksgezondheid Frank Vandebroucke de opdracht gaf te zoeken naar een instrument dat op termijn schalen zoals de Katz-schaal kon vervangen. Het gezochte instrument moest internationaal gevalideerd zijn, bruikbaar in verschillende sectoren, ondersteunend bij de zorgplanning en moest leiden tot meer interdisciplinariteit. InterRAI kwam als beste uit de vergelijking.

In ons land stond prof. Declercq mee aan de wieg van de Belgische versie. Die verschilt inhoudelijk niet van de internationale versie al was het wel nodig om de vragenlijst aan te passen aan de lokale omstandigheden en te vertalen naar Belgisch Nederlands, Frans en Duits. Gaandeweg bleek immers dat taalnuances erg belangrijk waren. Daarnaast werd de nodige software ontwikkeld en getest. De interRAI instrumenten worden jaarlijks bijgesteld op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten en die aanpassingen worden dan ook in BelRAI geïmplementeerd.

CAP’s en RUG’s

BelRAI is, net als zijn internationale moederschaal, een elektronische vragenlijst waarmee zorgverstrekkers een beoordeling kunnen geven van alle aspecten van de gezondheidstoestand en het psychosociale welzijn van de patiënt.

Achter de vragenlijst zitten verschillende algoritmes die onder meer schalen en Clinical Assessment Protocols genereren. ‘Die CAPS lichten op als er een probleem is dat je kan verbeteren of voorkomen’, legt prof. Declercq uit. ‘Bijvoorbeeld als je maatregelen kan treffen om vallen te voorkomen of incontinentie te verbeteren. Ze gaan niet oplichten als iemand ernstig dementerend is of volledig incontinent is, omdat je daar wellicht niets meer aan kan veranderen.’

De CAP’s geven dus input voor de zorgplanning. ‘Maar het is niet zo dat de BelRAI automatisch een zorgplan genereert’, benadrukt prof. Declercq. ‘Je kan perfect mensen met eenzelfde BelRAIprofiel hebben, maar voor wie een verschillend zorgplan wordt opgesteld. BelRAI is een toolbox, maar uiteindelijk geldt het oordeel van de zorgverstrekker en stel je een zorgplan op in samenspraak met de patiënt en hou je rekening met zijn wensen en prioriteiten.’

Daarnaast genereert de BelRAI ook kwaliteitsindicatoren en zorgzwaarte-indicatoren, de zogenaamde Ressource Utilisation Groups (RUG’s). Op termijn zal de Vlaamse Overheid die gebruiken om de zorgfinanciering te bepalen. Maar eerst moet BelRAI ingebed zijn voor zorgplanning en kwaliteitsopvolging.

Communicatie troef

Dé grote troef van BelRAI is dat het instrument gedeeld wordt onder alle zorgverstrekkers rond een patiënt. Iedereen deelt één gemeenschappelijk dossier, wat de overgang van bijvoorbeeld ziekenhuis naar thuissituatie of van de thuissituatie naar het rusthuis vergemakkelijkt, maar ook de communicatie tussen de verschillende zorgverstrekkers binnen de thuiszorg. Laat je je als verpleegkundige vervangen door een collega tijdens je verlof, dan is die meteen mee. Ook heb je een goed zicht op het werk van bijvoorbeeld de kinesitherapeut of de maatschappelijk werker. Iedereen vult dezelfde schaal in en gebruikt dezelfde beoordelingsnormen. Goed aan het instrument is ook dat het de evolutie van de patiënt bijhoudt en dat je bijgevolg de efficiëntie van het zorgplan kan meten.

Assessment en screener

De volledige BelRAI assessment is bedoeld voor mensen met een complexe problematiek. Je vult die niet bij het eerste contact in, maar na enkele weken, zodat je de patiënt voldoende hebt kunnen observeren. Na enkele maanden, herevalueer je, afhankelijk van de toestand van de patiënt. Ook als er een grote verandering heeft plaatsgevonden, bijvoorbeeld na een ziekenhuisopname, herbekijk je die secties in de schaal die van belang zijn.

Daarnaast heb je voor minder complexe zorgsituaties de BelRAI screener. Die bestaat uit vijf vragen en peilt naar problemen rond IADL, ADL, cognitieve problemen, psychische problemen en gedragsproblemen. Blijkt een van die problemen aan de orde te zijn, dan klikt daarover een sectie vragen open. Maximaal gaat het in de screener om 35 vragen.

Het volledige BelRAI assessment daarentegen is een behoorlijk omvangrijke vragenlijst die peilt naar de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de patiënt en naar de sociale aspecten. Het thuiszorginstrument bevat een 300-tal items. Op drie vragen over het emotioneel welbevinden na, die je aan de patiënt of diens mantelzorger stelt, zijn de antwoorden gebaseerd op observaties. ‘De eerste keer de schaal invullen neemt toch wel gauw een uur in beslag’, geeft prof. Declercq toe. ‘Dat doe je niet noodzakelijk bij de patiënt zelf en je hoeft het niet noodzakelijk in een keer te doen. Je kan het werk ook verdelen over de verschillende zorgverstrekkers.’, zegt Declercq. ‘Bij een herbeoordeling zullen tien tot twintig minuutjes allicht volstaan. Maar het is inderdaad een serieuze tijdsinvestering.’

Noodzakelijke investeringen

Vermoedelijk zal de verpleegkundige, zeker in de thuiszorg, een centrale rol spelen bij het opstarten van het dossier. Maar heeft die hier wel de tijd voor, de druk bij de verpleegkundigen is nu al zo hoog? ‘Dat is een legitieme vraag en ik hoop dat de overheid daar oog voor heeft’, zegt prof. Declercq. ‘Het RIZIV overweegt hiervoor een nomenclatuur te voorzien. Voorlopig beschouwt de overheid het invullen van de BelRAI als een onderdeel van de reguliere zorg. De BelRAI vervangt andere schalen zoals de Katz-schaal of de BEL Profielschaal. Het is zeker niet de bedoeling dat je dubbel werk gaat doen.’ Een tablet of laptop voor de verpleegkundigen is daarbij allicht een must en dat betekent een investering die voor zelfstandige verpleegkundigen misschien een harde dobber kan zijn. Bovendien heb je een internetverbinding nodig. ‘De BelRAI screener zal wel offline op een smartphone ingevuld kunnen worden’, licht prof. Declercq toe.

Vermits BelRAI persoonlijke data deelt, moet de privacy goed beschermd zijn. Patiënten moeten toestemming geven door met hun elektronische identiteitskaart in te loggen op e-health.

De Federale overheid is eigenaar van de BelRAI software en stelt die gratis ter beschikking. Verder biedt ze ook de nodige opleidingen aan. Ideaal krijgt een BelRAI gebruiker een opleiding van drie dagen, gespreid in de tijd en met intervisiemomenten achteraf. Het Kwaliteitscentrum voor diagnostiek vzw heeft de opdracht gekregen die opleidingen te verzorgen en zal wellicht ook trainers opleiden. Ook in de hogescholen worden nu al opleidingen gegeven rond BelRAI.

Tijdspad

Hoe snel een en ander uitgerold wordt hangt deels van de politiek af. De screener wordt momenteel in de regio Dendermonde getest. In de woonzorgcentra start een grote implementatiefase van het BelRAI Long Term Care Facilities instrument. Prof. Declercq: ‘Tegen eind 2019 zouden 3500 bewoners van de woonzorgcentra geïncludeerd moeten zijn en tegen 2020-2021 zouden we daar een behoorlijke uitrol moeten hebben. Bedoeling is dat de woonzorgcentra starten met een of meerdere afdelingen en vervolgens intern uitbreiden. Ook in de geestelijke gezondheidszorg en de door Vlaanderen gesubsidieerde revalidatiesector worden de eerste stappen gezet. BelRAI wordt per sector uitgerold en je kan op verschillende momenten instappen. Ik ga er van uit dat we in Vlaanderen binnen dit en vijf jaar volop de BelRAI gebruiken.’

Isabelle Rossaert