De kracht van kleine goedheid en een vleugje humor
Linus Vanlaere is zorgethicus en auteur van meerdere boeken over dit thema. Hij werkt als stafmedewerker ethiek bij vzw Gezondheidszorg Bermhertigheid Jesu. Daarnaast is hij onderzoeker bij sTimul, het zorgethische lab van Hogeschool VIVES.
Welke ethische uitdagingen zie jij binnen jouw domein? Welke boeien jou het meest?
“Een van de grootste uitdagingen in de zorg, vanuit zorgethisch oogpunt bekeken, is hoe je authentiek in verbinding gaat met je zorgvrager”, zegt Linus Vanlaere. “Het lijkt zo simpel, maar tegelijk is het ontzettend moeilijk. Hoe kan je er echt zijn voor de ander? Hoe vergroot je je relationele repertoire en groei je als mens?”
Volgens Linus maakt onze complexe en veeleisende samenleving de zorg uitdagender. “Zorgverleners kampen met tijdsdruk, schaarste en efficiëntiedruk. Tegelijk moet de zorgvrager communicatief sterk en digitaal vaardig zijn om mee te kunnen. Het omslachtige systeem, waarbij je telkens opnieuw je verhaal moet doen, vergroot de afstand.” Daarnaast merkt Linus op dat de verwachtingen in de zorg hoog zijn. “Dit hangt samen met maatschappelijke evoluties, complexere ziekte- en gezondheidsprocessen en onze politieke en economische realiteit. Mensen gedragen zich steeds meer als consumenten, ook in de zorg.” Dit maakt relationele afstemming uitdagend, terwijl die juist cruciaal is, benadrukt Linus. Studies tonen aan dat minder tijd voor de zorgrelatie samenhangt met meer ziekteverzuim en uitstroom.
Welke methode vind je zelf bruikbaar om hiermee om te gaan?
Om die authenticiteit in de zorgrelatie terug te winnen, ziet Linus twee belangrijke methodes: ongehoorzaamheid en humor. “Ongehoorzaamheid klinkt misschien heftig,” zegt Linus, “maar het gaat om bewust en bedachtzaam handelen. Het is ruimte nemen om je spontaniteit en menselijkheid te bewaren, zonder het systeem in gevaar te brengen.” Hij noemt het ‘de scherpe kanten van het systeem afveilen’ en ‘wat menselijkheid toevoegen’.
“Ongehoorzaamheid is voor mij ook een teamgegeven”, vervolgt hij. “Geen rebellie om te rebelleren, maar een manier om elkaar wakker te houden en vast te houden aan wat je belangrijk vindt.” Hij verwijst naar een verpleegkundige die stiekem het hondje van een stervende patiënt binnenbracht. “Dat is kleine goedheid. Een daad die menselijkheid bewaart en het systeem alert houdt op de mens.”
Naast ongehoorzaamheid ziet Linus humor als waardevol. “Niet de stand-up soort, maar dagelijkse, spontane humor die een situatie lichter maakt. Humor helpt om af te stemmen op de zorgvrager, bijvoorbeeld door een vrouw met dementie speels te verleiden om toch te eten. Humor kan iemand meenemen en vertrouwen geven.” Die speelsheid en spontaniteit brengen menselijkheid met zich mee. Humor vraagt om echt contact, omdat het spontaan ontstaat in een bepaalde context met een specifieke persoon. “Het is per definitie een moment van afstemming.”
Hoe ga je daarbij te werk?
“Humor is een tool op zichzelf”, legt Linus uit. “Met het Zorg Educatie Centrum en sTtimul ontwikkelden we humorgesprekskaarten – HaZo!. Daarmee bieden we eenvoudige, dagelijkse cases uit de ouderenzorg aan en prikkelen we zorgverleners om humor te gebruiken – ook in situaties waar ze dat normaal misschien niet zouden doen. Stel dat een bewoner iets doet wat irritatie opwekt. Hoe kan je dan humor gebruiken? Wat doet dat met de ander, met jou en met jullie relatie? We geloven dat dit helpt om na te denken over responsiviteit, maar daarnaast biedt het ook een manier om je te oefenen in humor.”
Volgens Linus is humor, net als alle relationele vaardigheden, een spier die je kan trainen. “Het is een vorm van spelen. En teams zijn heel bepalend voor de mate waarin ze elkaar die speelsheid toelaten.”
Meer info over het werk van Linus Vanlaere vind je op zijn website.
NETWERK VERPLEEGKUNDE vraagt structurele aanpak van agressie in de zorg
Hulpverleners worden vaak geconfronteerd met agressie. De impact hiervan op welzijn en werkplezier is niet te onderschatten. Daarom vraagt NETWERK VERPLEEGKUNDE, samen met andere stakeholders, om deze problematiek op de politieke agenda te zetten en te werken aan een gecoördineerde aanpak tegen agressie in de zorg.
Verschillende zorgorganisaties, waaronder NETWERK VERPLEEGKUNDE, de Werkgroep Agressie in de Zorg en de Algemene Unie van Verpleegkundigen van België (AUVB), werken aan een memorandum met concrete voorstellen en beleidsmaatregelen tegen agressie in de zorg. Dit is evenwel nog niet breed verspreid en er is nood aan verdere afstemming met diverse stakeholders. Daarom pleit NETWERK VERPLEEGKUNDE ervoor dat elke beroepsgroep binnen de zorgsector de problematiek afzonderlijk opneemt en om in een volgende fase toe te werken naar een overkoepelend advies.
Steunpunt als centraal meldpunt en kenniscentrum
Een voorstel is de oprichting van een steunpunt voor agressiebejegening. Dit kan fungeren als meldpunt voor incidenten en als kenniscentrum rond agressiebejegening. Zorgverleners kunnen er incidenten melden en advies krijgen over hoe ze met agressieve situaties omgaan. Daarnaast zal het steunpunt gegevens verzamelen en analyseren, wat bijdraagt aan een beter begrip van de problematiek en de ontwikkeling van preventiestrategieën.
Het steunpunt zou worden aangestuurd door een referentengroep met verpleegkundige agressiebejegenaars, psychologen en administratieve medewerkers. “Door expertise te bundelen en gegevens beter te registreren, willen we structurele oplossingen en gerichte interventies uitwerken”, vertelt Geert Berden, hoofdverpleegkundige op de spoedgevallendienst en agressiebejegenaar in het St-Trudo Ziekenhuis in Sint-Truiden en coördinator van de Werkgroep Agressie in de Zorg. “We willen ook preventief werken. Agressie in de zorg is bovendien een breed probleem dat niet alleen verpleegkundigen treft, maar ook artsen, paramedici en andere zorgverleners. Daarom zoeken we ook samenwerkingen met initiatieven zoals Arts in Nood.”
Meer aandacht voor agressiebejegening in de opleidingen
Een andere maatregel is de oproep aan zorgopleidingen om agressiebejegening structureel te integreren in hun curricula. Momenteel varieert het aanbod per onderwijsinstelling en komt het thema soms nauwelijks aan bod. Nochtans is agressie een reëel probleem waarmee zorgverleners al vroeg te maken kunnen krijgen. Door studenten al in de opleiding bewust te maken van agressie en hen tools aan te reiken om ermee om te gaan, zijn ze beter voorbereid.
“We moeten af van het idee dat agressie ‘er nu eenmaal bijhoort’. Dat is een gevaarlijke mentaliteit die het probleem in stand houdt”, benadrukt Geert. “Zorgverleners hebben recht op een veilige werkplek en moeten leren hoe ze zichzelf en hun collega’s beschermen zonder dat dit ten koste gaat van de patiëntenzorg.”
Samenwerking met overheid en beleidsmakers cruciaal
NETWERK VERPLEEGKUNDE roept de overheden op om samen met de sector een actieplan uit te werken en te investeren in een structureel beleid. Dit omvat onder meer:
- Een wetenschappelijk onderzoeksbeleid om de oorzaken en gevolgen van agressie in de zorg beter te begrijpen en effectieve preventiemaatregelen te ontwikkelen.
- De bundeling en analyse van registratiegegevens, zowel overkoepelend als per sector, om trends en risicofactoren in kaart te brengen.
- Permanente informatiecampagnes rond agressiepreventie, die zowel zorgverleners als het brede publiek sensibiliseren over dit probleem.
NETWERK VERPLEEGKUNDE blijft druk uitoefenen om deze problematiek hoger op de agenda te krijgen en om verschillende beroepsorganisaties te betrekken in een gecoördineerde aanpak. De oproep is duidelijk: agressie in de zorg verdient een structurele aanpak waarbij preventie, ondersteuning en beleid hand in hand gaan.
Kerncijfers geven inzicht in zorgactiviteiten GGZ
De FOD Volksgezondheid publiceerde drie rapporten over psychiatrische ziekenhuizen (PZ) en psychiatrische afdelingen in algemene ziekenhuizen (PAAZ) in 2022. Deze kerncijfers geven een beter inzicht in de zorgactiviteiten, de psychische aandoeningen en de gedwongen opnames in PZ en PAAZ doorheen dat jaar.
Zorgactiviteiten
In 2022 tellen we 114.489 opnames in psychiatrische ziekenhuizen en psychiatrische afdelingen in algemene ziekenhuizen. In zestien procent van de gevallen gaat het om partiële verblijven, waarbij een patiënt enkel overdag of ’s nachts in een instelling aanwezig is. Voor deze partiële hospitalisaties gaat het om een stijging van vijftig procent tussen 2012 en 2022, namelijk van 11.337 verblijven naar 16.915. Bij voltijdse verblijven stijgt het aantal met twee procent sinds 2012, al is er wel een daling van vijf procent van het aantal ligdagen.
Opvallend: in PZ worden meer mannen opgenomen dan vrouwen (28.026 mannen ten opzichte van 26.493 vrouwen), in PAAZ gaat het om meer vrouwen dan mannen (33.246 vrouwen ten opzichte van 26.724 mannen). Bij kinderen van 0 tot 9 jaar vinden we vooral jongens terug, terwijl het in de leeftijdsgroep van 15 tot 19 jaar vooral over meisjes gaat. Bij mannen is de meest vertegenwoordigde leeftijdsgroep die tussen 35 en 44 jaar, bij vrouwen tussen 15 en 19 jaar.
Psychische aandoeningen
In dertien à veertien procent van de opnames in PZ en PAAZ in 2022 gaat het om alcoholmisbruik. In PZ staan op nummer twee en drie een psychotische stoornis en schizofrenie van het paranoïde type. In PAAZ staat een depressieve stoornis zowel op de tweede als op de derde plaats. Een kwart van de vier- tot twaalfjarigen in PAAZ kreeg autismespectrumstoornis als hoofddiagnose. In PZ ligt dat percentage nog hoger. Bij dertien- tot zeventienjarigen gaat het om aanpassingsstoornissen en depressie. Volwassen kampen dan weer meer met depressie en alcoholmisbruik. Dat laatste wordt vaker gediagnosticeerd bij mannen (23,06 procent in PAAZ, 19,53 procent in PZ) dan bij vrouwen (11,50 procent in PAAZ, 11,9 procent in PZ). Vrouwen (30,77 procent in PAAZ, 19,90 procent in PZ) krijgen wel vaker de diagnose depressie dan mannen (20,33 procent in PAAZ, 9,91 procent in PZ).
Gedwongen opnames
In 2022 wordt één op tien personen opgenomen in een PZ of PAAZ door een wettelijke verplichting. Dat zijn 9.652 gedwongen opnames en betekent een stijging van 43,1 procent ten opzichte van 2013. De gemiddelde ligduur daalde de voorbije tien jaar wel, net zoals een lichte daling van de opnames met instemming van de patiënt: van 88,2 procent in 2013 naar 86,2 procent in 2022. Van de gedwongen opnames gaat het in 58,6 procent van de gevallen om mannen. De top vijf van diagnoses gaat van psychotische stoornissen, schizofrenie en bipolaire stoornissen tot aanpassingsstoornis en alcoholmisbruik.
De ruimte tussen mensen
Prof. Inge Van Nistelrooij is zorgethicus en oprichter van Ethiek & Zorg, waarmee ze zorgorganisaties adviseert en begeleidt bij ethische vraagstukken. Daarnaast is ze Universitair Hoofddocent Zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. In 2008 publiceerde ze het standaardwerk ‘Basisboek Zorgethiek’, bedoeld voor een brede groep hulpverleners. Na tien herdrukken onderging het boek onlangs een grondige revisie.
DE UITDAGING
Welke ethische uitdagingen zie jij binnen jouw domein? Welke boeien jou het meest?
Voor Inge Van Nistelrooij is ethiek geen abstract concept, geen theoretisch denkkader dat je erbij haalt wanneer het nodig is, maar is het verweven met het dagelijkse bestaan. “Ethiek toont zich al in hoe en wat je kiest, prioriteiten stelt, en hoe je je verhoudt tot anderen.”
Binnen dat dagelijkse bestaan intrigeert haar vooral de ruimte tussen mensen – wat ze ‘de tussenruimte’ noemt. “In die ruimte krijgen relaties vorm”, zegt ze. “Daar stemmen we voortdurend op elkaar af. Dat gebeurt in elke ontmoeting, ook in de meest vluchtige contacten. En precies dat afstemmen is de basis van goede zorg. Zorg is niet simpelweg een reeks handelingen die je uitvoert. Zorg is relationeel. Zorg is afstemmen.”
Zorg is overigens heel alledaags. “We zorgen voortdurend – voor onszelf en voor anderen. We luisteren naar de signalen van ons eigen lichaam en reageren daarop. Net zo stemmen we af op anderen: we voelen aan wat nodig is en sturen bij waar dat kan. Goede zorg is co-creatie. Het gaat om oog hebben voor wanneer zorg stroomt, en wanneer ze stokt.”
Maar precies wanneer er wrijving ontstaat, wordt het moeilijk. “Denk aan teams die onder hoge werkdruk gebukt gaan, organisaties waarin beslissingen van bovenaf niet goed landen, of spanningen met familieleden van een zorgvrager. In al die situaties kost het ons vaak grote moeite om samen een uitweg te vinden.”
Volgens Inge ligt de sleutel in de mate waarin we kwetsbaar met elkaar in gesprek durven gaan.
DE TOOL: de zorgethische opstelling
Welke methode vind je zelf bruikbaar om hiermee om te gaan?
De methode die Inge heel bruikbaar vindt, vertrekt vanuit opstellingen. “Ik werk graag met het lichaam. Door lichamelijke gewaarwordingen krijg je vaak sneller inzicht in wat goed is om te doen. Ethiek zit niet alleen in het denken, maar ook in het voelen. Op allerlei lagen worden onze inzichten aangeboord. Een zorgethische opstelling speelt precies daarop in. Stel dat een team in een langdurige zorginstelling verdeeld is over wat goede zorg is voor een bewoner. De een vindt dat het zo moet, de ander ziet het anders. In plaats van erover te praten, kan je met deze methodiek uitbeelden wat er leeft.”
Hoe ga je daarbij te werk?
De casusinbrenger brengt eerst in kaart wie de betrokkenen zijn en vraagt teamleden om een van de perspectieven te representeren. Vervolgens plaatst hij elke representant in de ruimte, op een plek en in een houding die volgens hem de situatie het beste uitdrukt. Deze methode maakt ethische vraagstukken tastbaar en betrekt ook mensen die minder mondig zijn. Taal kan een drempel zijn, maar gevoelens en frustraties worden vaak wel zichtbaar. “Je ziet meteen waar spanning of afstand ontstaat. Representanten ervaren zelf hoe het is om in een bepaalde situatie te staan en wat nodig is om verder te komen. Soms voelen ze de drang om dichterbij te komen, soms juist om afstand te nemen.”
De methode kan ook ingezet worden bij spanningen met het management. “Zo beschreef mijn collega Vivianne Baur een opstelling waarin een team zich niet gezien voelde door de directie. Tijdens een casus over een bewoner, waarvan de afdeling ter discussie stond, gebeurde iets opvallends. De casusinbrenger liet de directrice de bewoner representeren, terwijl een zorgkundige de rol van de directrice aannam.”
Wat er toen gebeurde, was verrassend. “Toen de begeleider vroeg hoe het voelde,” vertelt Inge, “zei de directrice (die de bewoner speelde) dat ze zich eenzaam voelde. Dat trof het team: ze voelde precies aan wat er bij de bewoner speelde. Maar ook de zorgkundigen kregen een inzicht – ze stonden als een groepje bij elkaar. Precies zoals ze in de praktijk onbewust vaak doen. Nog opvallender was de ervaring van degene die de directie representeerde. ‘Ik voel me ook alleen. Waarom komt er niemand naar me toe?’ Ze stond letterlijk ver van het team en voelde de afstand, de tegenstand. Die verschuiving in perspectief werkte verhelderend en verbindend. Op basis van deze inzichten kan de situatie worden bijgestuurd: de directie komt dichter bij het team, de bewoner krijgt een andere plek, er ontstaat meer ruimte voor dialoog.”
Wanneer de opstelling wordt afgerond – en iedereen expliciet wordt gevraagd om zijn rol los te laten – volgt een nabespreking. “Daar gebeurt vaak iets bijzonders. In dit geval gaf de directie aan dat ze zich echt niet gezien en gerespecteerd voelde, en nodigde het team uit om sneller in gesprek te gaan bij bezorgdheden. Spanningen die anders onderhuids bleven, kwamen expliciet op tafel.”
Hoe verpleegkundigen kunnen bijdragen aan het verminderen van druggeweld
Het drugsgeweld in ons land was de eerste maanden van het jaar vaak in de actualiteit. Politiek en politie doen wat ze kunnen, maar ook druggebruikers zijn een belangrijke schakel in de keten. Hoe bereik je hen en hoe ga je het gesprek aan? Hoe maak je hen bewust? We vroegen het aan Valérie Vleminckx, zelfstandige marketing- en communicatie-expert bij Boondoggle, Havas.
Al jaar en dag lopen verschillende campagnes om mensen attent te maken op rookgedrag of alcoholgebruik. Vandaag zijn die tegen druggebruik eerder beperkt. Zo liep eind 2024 de campagne #dewittelijn van De Druglijn tegen cocaïnegebruik. Ook de Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) kwam op dat moment met een campagne tegen drugs in het verkeer. Toch heeft dat niet meteen hetzelfde effect als de gruwelijke foto’s op sigarettenpakjes, een Tournée Minérale of een bobcampagne. Hoe dat komt? “Druggebruikers zijn een sterk gefragmenteerde doelgroep. Er is geen one size fits all”, zegt Valérie Vleminckx. “Een campagne lost bovendien het probleem niet op. Ze sensibiliseert en draagt bij aan de bewustwording en ze opent de dialoog. Het is een eerste stap. Een gedragsverandering vraagt meer maatregelen op de lange termijn, ook van het beleid. Het is een en-enverhaal. Je moet verder kijken dan het lokale, want druggebruik stopt niet aan de stadsgrenzen.”
Meer nodig dan een flyer
Een brede, langdurige campagne op nationaal niveau, gekoppeld aan beleidsacties dus. “Vergelijk het met de bobcampagne”, zegt Valerie. “Echte impact ontstaat door de juiste combinatie van communicatie, acties, daden en ambassadeurs. Een sterk voorbeeld hiervan is hoe mensen bewust worden gemaakt van hun alcoholgebruik via affiches langs de weg, online acties en politiecontroles. Door bestuurders daadwerkelijk te laten blazen en hen tastbare beloningen te geven, zoals een sleutelhanger, versterk je de boodschap. Door digitale en fysieke communicatie te combineren, ontdekken we meer manieren om druggebruikers te bereiken en te sensibiliseren.”
Ook zorgverleners kunnen volgens Valerie hun steentje bijdragen. “Al mogen we niet te veel last bij hen leggen. Empower verpleegkundigen ook om een gesprek met druggebruikers op een constructieve manier aan te pakken. Dat is meer dan een flyer verspreiden. Vraag hen naar wat ze specifiek nodig hebben. Verpleegkundigen staan dicht bij de patiënt en zijn in veel gevallen een vertrouwenspersoon. Ze kunnen druggebruik detecteren en informatie op een laagdrempelige en geloofwaardige manier overbrengen. Hoe leidt occasioneel gebruik tot verslaving? Hoe verloopt het afkickproces? Wat zijn de risico’s van druggebruik? Luister bovendien goed naar wie je voor je hebt. Er kunnen verschillende redenen zijn waarom iemand drugs neemt. Wijs niet met de vinger en blijf positief, zodat je niemand afschrikt. Stigmatiseer druggebruik en het afkickproces ook niet. Toon hen dat er professionals klaarstaan om hen te begeleiden en moedig hen aan.”
Gefaseerde aanpak, geïntegreerde strategie
Zorgverleners kunnen een eerste belangrijke stakeholder zijn om de maatschappij breder te informeren en sensibiliseren. Al moet je op termijn wel alle betrokkenen meenemen in het verhaal. “Benoem het probleem en sluit aan bij de leefwereld van de doelgroep”, zegt Valerie nog. “Jongeren zijn zich steeds vaker bewust van de impact van hun acties. Laat hen zien wat de gevolgen van druggebruik zijn. Toon hoe occasioneel gebruik tot verslaving kan leiden. Je wil hen niet enkel informeren, maar ook raken. Voor veertigplussers werkt een andere aanpak beter. Zij kennen de gevolgen vaak al, maar hun rol als voorbeeldfiguur kan een doorslaggevende factor zijn. Een boodschap als ‘welke impact heeft jouw gedrag op de mensen om je heen?’ kan bij deze doelgroep sterker binnenkomen dan puur feitelijke informatie. Wees er er wel aandachtig voor dat je niet met de vinger wijst. Via een aanpak op maat – per doelgroep en via de juiste kanalen – kan men een echte gedragsverandering stimuleren. Door communicatie, acties en betrokken ambassadeurs te combineren, vergroten we de maatschappelijke impact en maken we sensibilisering tastbaar.”
Wil je in je zorginstelling zelf aan de slag met sensibilisering rond druggebruik? Het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) heeft heel wat materiaal ter beschikking. Je raadpleegt het hier.
Het ‘post-anticonceptiesyndroom’ is geen officiële medische diagnose
Op sociale media lijkt stoppen met de pil vooral rozengeur en maneschijn. Naast de vele positieve getuigenissen, melden talloze vrouwen wereldwijd ook klachten als vermoeidheid, haaruitval en stemmingswisselingen. Die symptomen hebben een naam: het post-anticonceptiesyndroom. Dat lazen we in Het Nieuwsblad van 24 februari 2025. “Het is geen officiële medische diagnose”, reageert gynaecoloog Karen Hansen.
De hormoonmoeheid neemt toe en veel vrouwen zoeken naar alternatieve anticonceptiemethoden zonder hormonen. Aan de anticonceptiepil worden tal van nadelen toegeschreven. Toch zou stoppen met de pil niet alle vrouwen vrijer en blijer maken. Integendeel, tien tot twintig procent zou te maken krijgen met het post-anticonceptiesyndroom. Volgens sommigen is dat een vaak miskende diagnose. Maar volgens gynaecoloog Karen Hansen is het wel een groepering van klachten die sommige vrouwen ervaren nadat ze stoppen met de pil, “maar geen officiële medische diagnose”[1].
Hoe moet je dit nieuws interpreteren?
Toen de anticonceptiepil in de jaren zestig geïntroduceerd werd, ontketende ze een seksuele revolutie. Ze groeide snel uit tot de populairste anticonceptiemethode in Europa. De voorbije jaren kwam er steeds meer kritiek op de pil, door mogelijke nevenwerkingen en mogelijke gezondheidsrisico’s op termijn.
Door de pil vindt er geen eisprong meer plaats, waardoor je niet zwanger kan worden[2]. Nadat je stopt met de pil, kan het even duren voor je menstruele cyclus weer op gang komt.
- Studies tonen dat de cyclus in de eerste drie maanden ietsje langer is (gemiddeld 33 dagen in plaats van gemiddeld 29 dagen) en dat het bloedverlies minder is.
- In die periode is ook de vruchtbaarheid tijdelijk nog lager.
- De menstruele cyclus herstelt zich volledig binnen de zes maanden na het stopzetten van de pil[3].
In de overgangsperiode tussen pilstop en normalisatie van de cyclus, die individueel erg verschillend is, kunnen ongemakken optreden. Daar is pas de laatste jaren aandacht voor[4]. Ze worden sinds kort omschreven als het post-anticonceptiesyndroom, vooral door het boek ‘Beyond the pill’, uitgebracht in 2019[5].
Er is op dit moment weinig onderzoek naar de ongemakken die kunnen opduiken in de eerste maanden na pilstop. Zeker is dat ze spontaan verdwijnen.
Conclusie
Steeds meer vrouwen stoppen met de pil, omdat ze pilmoe zijn. Bij sommigen duurt het enkele maanden voor de menstruele cyclus zich helemaal herstelt. Die overgangsperiode kan gepaard gaan met ongemakken, die vanzelf verdwijnen. Het is geen aandoening. Of zoals gynaecoloog Karen Hansen het terecht stelt: het post-anticonceptiesyndroom is geen officiële diagnose.
Bron: Gezondheid & Wetenschap
[1] Van Horne K. ‘Niet iedereen voelt zich blijer na het stoppen met de pil’: gynaecologen over post-anticonceptiesyndroom. Het Nieuwsblad. 24 februari 2025.
[2] Allesoverseks.be (Sensoa). De pil.
[3] Nassaralla C, Stanford J, Daly K et al. Characteristics of the Menstrual Cycle After Discontinuation of Oral Contraceptives. J Womens Health. 2011;20:169-177.
[4] Niemann J, Schenk L, Stadler G et al. What happens when you stop using the combined contraceptive pill? A qualitative study protocol on consequences and supply needs for women who discontinued the combined contraceptive pill in Germany. BMJ Open. 2022; 12:e057089. doi: 10.1136/bmjopen-2021-057089.
[5] Brighton J. Beyond the Pill: A 30-Day Program to Balance Your Hormones, Reclaim Your Body, and Reverse the Dangerous Side Effects of the Birth Control Pill. New York City: HarperOne, HarperCollins Publisher; 2019.
Marketing als medicijn tegen agressie in de zorg
Dit onderzoek verkent de oorzaken, vormen en gevolgen van destructief gedrag door zorgvragers in de gezondheidszorg en onderzoekt hoe marketingstrategieën kunnen bijdragen aan preventie en beheersing van deze actuele problematiek.
Methodologie
Dit onderzoek combineert een literatuurstudie met kwalitatief onderzoek. In de literatuurstudie analyseerde ik bestaande kennis over destructief gedrag door zorgvragers en effectieve preventiestrategieën. Daarnaast werden 15 diepte-interviews afgenomen met zorgverleners, agressie-experts en specialisten in zorgmarketing. De inzichten uit de interviews werden geanalyseerd en vergeleken met de literatuur om tot een conceptueel framework met gerichte aanbevelingen te komen.
Resultaten
Destructief gedrag omvat een breed scala aan gedragingen, waaronder fysieke en verbale agressie, micro-agressie en seksueel ongewenst gedrag.
De oorzaken van agressie tegenover zorgverleners zijn onder te verdelen in persoonlijke, omgevings- en gedragsfactoren. Persoonlijke factoren zoals consumentisme maken dat zorgvragers steeds hogere verwachtingen hebben, wat tot frustratie en agressie kan leiden bij teleurstelling. Daarnaast zijn er veranderende machtsverhoudingen tussen patiënt en zorgverlener, waardoor autoriteit minder vanzelfsprekend wordt geaccepteerd. Omgevingsfactoren zoals hoge werkdruk, communicatieproblemen en lange wachttijden spelen eveneens een grote rol. Bovendien kan destructief gedrag van anderen aanstekelijk werken, waardoor agressie zich binnen zorginstellingen verspreidt.
De impact van destructief gedrag op zorgverleners is aanzienlijk. Zij ervaren verhoogde stress, angst voor de werkplek, burn-out en in sommige gevallen zelfs posttraumatische stress. Dit leidt tot een verhoogde uitstroom van personeel, wat de werkdruk verder doet stijgen en een negatieve invloed heeft op de zorgkwaliteit. Niet alleen zorgverleners, maar ook zorginstellingen en andere zorgvragers ondervinden hier de gevolgen van.
Belangrijke maatregelen zijn training en educatie voor zorgverleners om destructief gedrag te herkennen en ermee om te gaan. Daarnaast zijn meldpunten essentieel om incidenten te rapporteren en te analyseren. Een sterker veiligheidsbeleid met politie- en bewakingsondersteuning kan bijdragen aan een veiligere zorgomgeving. Verder is persoonsgerichte communicatie, gecombineerd met nudging-technieken, nuttig om zorgvragers subtiel aan te moedigen tot gepast gedrag. Tot slot biedt publieke bewustwording een kader dat ingezet kan worden voor langdurige communicatiecampagnes via massamedia en influencers om tot effectieve gedragsverandering over te gaan.
Conclusie
Dit onderzoek toont aan dat een interdisciplinaire aanpak nodig is om destructief gedrag effectief te beheersen. Door marketingprincipes te combineren met psychologische en organisatorische strategieën kunnen zorginstellingen beter inspelen op de uitdagingen van destructief gedrag en zo bijdragen aan een veiligere en respectvollere zorgomgeving.
Ik ben Anke Raskin, een ambitieuze en leergierige 24-jarige student. Na mijn Bachelor Bedrijfsmanagement en Master Handelswetenschappen in marketingmanagement, verdiep ik me momenteel in de Educatieve Master Economie aan de UHasselt. Daarnaast doe ik waardevolle praktijkervaring op als jobstudent binnen de marketingsector. Ik geloof sterk in levenslang leren en ben altijd op zoek naar nieuwe uitdagingen en groeikansen.
Palliatieve zorgaanbod versterken en vervolledigen
Palliatieve zorg wil patiënten, hun mantelzorgers en omgeving de best mogelijke levenskwaliteit bieden. Die groep patiënten en dus ook de personen die een beroep doen op palliatieve zorg nam de voorbije jaren toe. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) publiceerde in januari 2025 een studie over het palliatieve zorgaanbod[1] in ons land. Onderzoekster Anja Desomer neemt ons mee doorheen de bevindingen en aanbevelingen.
Het KCE geeft als onafhankelijke onderzoeksinstelling advies over gezondheidszorg aan het federale beleidsniveau. Voor palliatieve zorg liepen de voorbije jaren meerdere onderzoeken. Zo werd in 2009 de organisatie van palliatieve zorg in ons land onderzocht, gevolgd door een onderzoek naar wat Belgen verstaan onder passende zorg in de laatste levensfase in 2017. In 2023 volgde dan een financiële analyse. Voor dit nieuwe onderzoek gaat het KCE dieper in op hoe ze het palliatieve zorgaanbod kunnen versterken en vervolledigen om de juiste zorg, op het juiste moment en op de juiste plaats te bieden. “We willen een nieuw zorgmodel voor palliatieve zorg voorstellen”, zegt Anja Desomer, onderzoekster aan het KCE. “Daarvoor deden we plaatsbezoeken, voerden we een literatuurstudie uit en maakten we een internationale vergelijking om best practices en valkuilen te identificeren. We hebben ook uitvoerig ingezet op gesprekken met stakeholders van verschillende beroepsgroepen, beleidsmakers en mutualiteiten om de noden van het werkveld correct in te schatten. Op basis daarvan stelden we een model samen dat relevant, acceptabel en implementeerbaar is in ons land.”
Totaalbeeld van de zorgvrager
Laten we even uitzoomen. Wie is de palliatieve patiënt? In België is dat iedereen in een gevorderd of terminaal stadium van een ernstige, progressieve of levensbedreigende ziekte, los van de levensverwachting. Het RIZIV begrenst dat in de tijd met een statuut van drie maanden. De Wereldgezondheidsorganisatie kijkt breder en omschrijft palliatieve zorg als zorg die de kwaliteit van leven van een patiënt en diens familie vooropstelt. Er wordt gekeken naar de patiënt en zijn of haar noden vanuit verschillende domeinen. “Je wil een totaalbeeld van de patiënt”, licht Anja toe. “Tot 2012 mochten we ons land bij de besten van de klas tellen. Vandaag ontbreken de grote investeringen. Nochtans neemt de palliatieve populatie toe en is die zeer divers. Nog niet alle mensen vinden hun weg naar palliatieve zorg en mantelzorgers zijn niet altijd beschikbaar.”
Palliatieve zorg is dus veel meer dan stervensbegeleiding. Het stelt de levenskwaliteit voorop in plaats van levensverlengend te werken. Zo bied je lichamelijke, psychologische, sociale en spirituele ondersteuning volgens de noden en voorkeuren van de patiënt. En die kunnen voortdurend veranderen. “De zorgverlener moet steeds goed evalueren wat de precieze noden van de patiënt zijn en hoe de zorg daarop kan aangepast worden.”
Een ideaal palliatieve zorgmodel
Een palliatieve patiënt die nog thuis is of in een woonzorgcentrum, waarvan de zorgnood op medisch, fysiek, sociaal of psychologisch vlak verandert, kan worden opgenomen in het ziekenhuis, op een acute zorgafdeling of op een specifieke palliatieve eenheid. Dat laatste is niet altijd eenvoudig omdat er veel minder bedden zijn. Is de situatie van de patiënt stabiel, dan gaat hij of zij terug naar huis of het woonzorgcentrum. “Dat kan niet altijd”, zegt Anja. “Iemand van veertig jaar kan niet naar een woonzorgcentrum en de thuissituatie is ook niet altijd optimaal. Daar bestaan weinig oplossingen voor. In dit rapport gingen we op zoek naar hoe we die hospice care of middle care in het palliatieve zorgmodel kunnen steken. Door minder mensen op te nemen in het ziekenhuis, daalt de kost. Dat is budget dat vrijkomt om in te zetten op die middle care.”
Een ideaal model van palliatieve zorg houdt rekening met de voorkeur van patiënten. Dat gaat dan voornamelijk om makkelijke en voortdurende toegang tot zorg, het herhaaldelijk in kaart brengen van de noden, om respijtzorg en om de beschikbaarheid van materiaal. “Ook een goede samenwerking tussen zorgverleners en zorgcontinuïteit spelen mee, in een multidisciplinair team en met de nodige expertise en opleiding in palliatieve zorg. Daarbij moet bovendien gekeken worden naar het zorgmodel: in de thuisomgeving of als thuishospitalisatie, met de nodige coördinatie van zorg en innovatie.”
Investeren in gespecialiseerde zorg
Het huidige aanbod palliatieve zorg wordt volgens het KCE-rapport onderbenut. De gespecialiseerde zorg is beperkt, heeft lange wachttijden en er zijn weinig tot geen tussenoplossingen. Patiënten worden thuis of in het ziekenhuis opgevangen omdat er slechts vijf dagcentra voor palliatieve zorg zijn in Vlaanderen. “Het is dan ook onze aanbeveling om hier meer op in te zetten. Dat kan misschien gekoppeld worden aan de dagcentra van woonzorgcentra. We kijken naar de regionale netwerken om een lokale analyse van het aanbod te maken”, zegt Anja. “We weten bijvoorbeeld dat aan de kust de vergrijzing het meeste toeneemt, daar zal dus ook meer nood zijn aan palliatieve zorg. Hoe dan ook moet het huidige aanbod versterkt worden om aan de onvervulde behoeften en het veeleisende takenpakket voor naasten tegemoet te komen. Daarnaast moeten de ontoereikende professionele vaardigheden bijgestuurd worden. Als we de thuiszorg meer willen ondersteunen door multidisciplinaire begeleidingsequipes (MBE) in een coachende rol, dan moeten we eerst voldoende opgeleide zorgverleners hebben. Pas dan kan je mensen laten coachen. ”
Tijd voor actie
Wat is dan het ideale scenario? “Dat goten we in een basischarter voor palliatieve zorg en houdt rekening met de voorkeuren van de patiënt. Zo weten we dat mensen liever in hun thuisomgeving blijven. Hun behoeften en wensen zijn belangrijker dan de levensverwachting. Ze moeten vlot kunnen navigeren tussen zorgsettings, zonder te veel administratieve procedures. We moeten de palliatieve cultuur ook uit de taboesfeer halen en meer inzetten op samenwerking en communicatie. Tot slot moeten mantelzorgers beter ondersteund worden. Al gaat dit allemaal samen met de manier waarop zorg verleend wordt. Het is belangrijk om in te zetten op vroegtijdige zorgplanning. Veel artsen weten bijvoorbeeld niet dat ze daar een vergoeding voor kunnen aanrekenen. Is een patiënt palliatief, dan moeten de voorkeuren, noden en middelen voortdurend beoordeeld worden, net zoals de complexiteit van de medische noden. Met andere woorden: er is nood aan regelmatige herhaling, meer aandacht voor de rol van de vertrouwenspersoon en aan betere informatie-uitwisseling tussen zorgsettings.”
Het huidige aanbod aan palliatieve zorg is goed, maar kan versterkt worden. De extramurale palliatieve zorg kan volgens de KCE-studie aangevuld worden met een residentiële dienst met een medisch aanbod, zoals palliatieve bedden in woonzorgcentra. Daar ligt een belangrijke rol voor verpleegkundigen, ook voor referentieverpleegkundigen palliatieve zorg. Ook palliatieve zorg via thuishospitalisatie blijkt een goede piste, volgens het onderzoek. Net zoals transmurale consultaties en palliatieve zorg via het dagziekenhuis. “Zo stel je de expertise van het ziekenhuis via outreach ook beschikbaar in de thuiscontext. De palliatieve patiënt komt op die manier minder snel in het ziekenhuis terecht. Dat is vaak wat hij of zij wil en kost tegelijk minder aan de maatschappij”, vertelt Anja. “Concreet zien we drie zorgtrajecten: de generalistische palliatieve zorg, de extramurale palliatieve zorg en de palliatieve ziekenhuisdiensten. Als we die aanvullen met nieuwe zorgvormen, een sterkere opleiding voor zorgverleners en een betere informatiedoorstroming, dan brengen we juiste zorg naar de palliatieve patiënt in plaats van de patiënt naar de zorg.”
[1] Dauvrin Marie, Desomer Anja, Savoye Isabelle, Adriaenssens Jef, Ricour Céline. Het versterken en vervolledigen van het palliatieve zorgaanbod voor de juiste zorg op het juiste moment en op de juiste plaats. Health Services Research (HSR). Brussel. Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). 2025. KCE Reports 394A. DOI: 10.57598/R394AS.
Medicatiezelfmanagement bij gehospitaliseerde patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen
Therapietrouw bij patiënten met een ernstige psychische kwetsbaarheid, zoals schizofreniespectrum- en bipolaire stoornissen, blijft een grote uitdaging in de klinische praktijk. De niet-naleving van medicatieregimes leidt vaak tot terugval, terugkerende ziekenhuisopnames en een verminderde levenskwaliteit. Studies tonen aan dat therapieontrouw bij deze doelgroep tussen 50 en 70 procent ligt.. De kloof tussen de gestructureerde ziekenhuiszorg en het zelfstandig omgaan met medicatie thuis is een belangrijke factor binnen dit probleem.
Verpleegkundigen spelen een centrale rol in het ondersteunen van patiënten om hun geneesmiddelen goed te kunnen nemen. Onderzoek wijst uit dat interventies die therapietrouw verbeteren vaak een combinatie van educatieve en gedragsmatige benaderingen omvatten. Educatieve interventies bieden patiënten inzicht in hun aandoening, medicatie en de gevolgen van therapieontrouw. Gedragsmatige strategieën, zoals het gebruik van herinneringssystemen of motiverende gespreksvoering, versterken dit door te focussen op concrete acties en dagelijkse routines. Een voorbeeld van een interventie waarin educatieve en gedragsmatige benaderingen worden gecombineerd, is het trainen van patiënten in zelfmanagement van hun geneesmiddelen tijdens een opname.
De toepassing van medicatiezelfmanagement tijdens de opname vraagt om een aanpak op maat van de patiënt en om een nauwe afstemming binnen het interprofessionele team. Het is belangrijk om als verpleegkundige de complexiteit van therapietrouw te erkennen. Factoren zoals cognitieve beperkingen, wantrouwen tegenover medicatie of bijwerkingen maken dat iedere patiënt een unieke benadering nodig heeft. Het creëren van bewustzijn bij de patiënt en diens mantelzorgers rond de uitdagingen van therapietrouw is daarbij een eerste stap. Dit bewustzijn is niet vanzelfsprekend. Het vraagt tijd en empathie om met patiënten in gesprek te gaan over hun zorgen, eventuele barrières en motivaties.
Het oefenen van medicatiezelfmanagement in een gecontroleerde ziekenhuisomgeving biedt een kans om patiënten te helpen bij het ontwikkelen van zelfvertrouwen en vaardigheden. Na een evaluatie van het niveau van zelfmanagement van de patiënt en de problemen die worden ervaren, kan bepaald worden welke verantwoordelijkheden de patiënt tijdens de opname zelf kan opnemen. Lukt het goed? Dan kan geleidelijk meer zelfbeheer worden toegestaan. Het begeleiden van patiënten tijdens hun hospitalisatie in het oefenen van hun medicatiebeheer maakt essentieel onderdeel uit van het proces. Dit betekent dat patiënten aangemoedigd worden om zelf hun medicatieschema te leren begrijpen, problemen te signaleren en routines te ontwikkelen. Het vraagt om coaching, training en monitoring.
Het is belangrijk om als verpleegkundige een actieve rol te spelen in het bevorderen van multidisciplinaire samenwerking. Door samen met andere zorgverleners een gestructureerde aanpak te ontwikkelen, kunnen zij bijdragen aan een betere overgang van ziekenhuis naar thuiszorg. Door medicatiezelfmanagement tijdens hospitalisatie actief te ondersteunen, kunnen verpleegkundigen een essentiële bijdrage leveren aan betere therapietrouw en een verhoogde kwaliteit van leven na ontslag. Therapietrouw kan heropnames voorkomen.
Referentie
Loots E., Medication self-management during hospitalisation in severe mental illness. University of Antwerp, 2024. Beschikbaar via nuphac.eu/msm-psy.
Geur en troebele urine staan niet synoniem voor een urineweginfectie
‘Is het echt dringend?’ Onder die noemer rolde het Departement Zorg in 2023 een sensibiliseringscampagne rond urineweginfecties in woonzorgcentra uit. Eind vorig jaar lanceerde het een nieuw luik, met de focus op mensen met een urinaire katheter en de specifieke infectierisico’s die hiermee gepaard gaan. “De HOST-teams gaven aan dat hier kansen lagen, dus gingen we ermee aan de slag”, zegt Wouter Dhaeze, arts infectieziektebestrijding bij het Departement Zorg.
In woonzorgcentra schrijft men vaak onnodig antibiotica tegen urineweginfecties voor. Om te voorkomen dat bacteriën resistent worden tegen bepaalde antibiotica lanceerde het Departement Zorg zijn campagne ‘Is het echt dringend?’ Het opzet: minder overbodige urinestalen laten afnemen in woonzorgcentra en artsen minder vaak antibiotica laten voorschrijven. “Bij de initiële lancering van de campagne ging het vooral over bewoners zonder urinaire katheter”, licht Wouter Dhaeze toe. “Daar worden infecties vaak pas laat ontdekt, dus focusten we op het diagnostische. Toen we de tweede campagne, gericht op bewoners met een katheter, opstelden, verschoven we de aandacht van de diagnostiek naar de indicaties voor en plaatsing van een urinaire katheter, en de zorg. Bij deze bewoners wordt veel sneller – soms te snel – een urinestaal genomen, dus legden we de focus op preventie.”
Best practices delen
Net zoals bij de initiële campagne worden ook bij dit vervolg heel wat best practices gedeeld. Die gaan over preventie, indicaties voor een urinaire katheter, materiaalkeuze, de plaatsing, dagelijkse zorg en diagnostiek. “Zo bekijken we de uitdaging met een brede blik”, benadrukt Wouter. “Ook de verspreiding van onze info, tips en aandachtspunten wilden we zo ruim mogelijk verspreiden, zorgbreed en over verschillende sectoren. De prevalentie van katheters is in woonzorgcentra en in thuiszorgsituaties aanzienlijk lager, maar de campagne speelt daar evenzeer een belangrijke rol.”
In plaats van een klinische of wetenschappelijk complexe uitleg, koos het Departement Zorg bewust voor duidelijke boodschappen, op maat van het werkveld. Een katheter vraagt nu eenmaal bijzondere aandacht en het risico op urineweginfecties is slechts één van de aandachtspunten. Wouter: “In de dagelijkse realiteit moeten (thuis)verpleegkundige en zorgkundigen aan heel wat aspecten denken. Met de informatie uit deze campagne kunnen ze alvast meteen aan de slag. Zo hopen we samen een positieve impact te maken, onmiddellijk op de zorgkwaliteit voor de bewoner/patiënt en op lange termijn voor het zorglandschap.”
Enkele vuistregels
- Gebruik enkel een katheter bij de juiste indicatie en evalueer die dagelijks opnieuw. Elke extra dag waarbij de katheter niet meer nodig is, brengt onnodige infectierisico’s met zich mee.
- Werk met een gesloten systeem. Wissel de katheter en het opvangsysteem steeds tegelijk.
- Doe enkel een blaasspoeling bij een aantal specifieke indicaties. Ze worden te vaak uitgevoerd.
- Een sterke geur en troebele urine wijzen niet per se op een urineweginfectie. Bekijk de indicatoren zorgvuldig en vermijd overbodige staalnames.