Balans in lichaam en geest

Durf jij aandringen op een bijkomend onderzoek als je het gevoel hebt dat er iets niet klopt? Of handel je puur volgens objectieve feiten? Onderzoekers van de UAntwerpen lieten verpleegkundigen hun buikgevoel definiëren en onderzochten hoe accuraat dat gevoel was in de uiteindelijke diagnose of behandeling. Wat blijkt? Het fingerspitzengefühl van onze verpleegkundigen zou wel eens het verschil kunnen betekenen.

Onderzoekers van de Universiteit Antwerpen[1] onderzochten hoe betrouwbaar het buikgevoel van verpleegkundigen is in vergelijking met klassieke methoden om te voorspellen of een patiënt sterk zal achteruitgaan of zelfs zal overlijden binnen de 24 uur. Het onderzoek vond plaats in twee Belgische ziekenhuizen. Het richtte zich op hoe verpleegkundigen hun buikgevoel definiëren en in hoeverre dit betrouwbaar is als voorspellend instrument.

De klassieke methode om de toestand van een patiënt te monitoren maakt gebruik van de National Early Warning Score (NEWS). Die is gebaseerd op vitale parameters zoals hartslag, bloeddruk en lichaamstemperatuur. Als een aantal van deze waarden afwijkt, wordt er ingegrepen, bijvoorbeeld door een arts op te roepen. Deze methode heeft een voorspellende waarde van 0,83 op een schaal van 0 tot 1, waarbij een score van 0,80 of hoger als goed wordt beschouwd.

Patronen herkennen vanuit expertise

Het onderzoek toonde aan dat het buikgevoel van verpleegkundigen een voorspellende waarde had van meer dan 0,95. Dat is aanzienlijk hoger dan de klassieke methode. Een verpleegkundige voelt soms aan dat er iets mis is, nog voordat het objectief waarneembaar is. Dit buikgevoel is vorm van patroonherkenning gebaseerd op zowel medische kennis als praktijkervaring. De onderzoekers identificeerden negen parameters die verpleegkundigen kunnen gebruiken bij hun beslissingen. Het gaat bijvoorbeeld over een veranderd reactievermogen van de patiënt, een veranderde mimiek en een zichtbare verandering in huidskleur of gedrag. Zodra er vijf parameters aanwezig zijn, is een belangrijke achteruitgang in de toestand mogelijk.

Doordacht handelen

Hoewel het onderzoek veelbelovende resultaten laat zien, is er nog veel meer onderzoek nodig. Factoren zoals bias en onderlinge verschillen tussen ziekenhuizen moeten bijvoorbeeld in rekening gebracht worden. Het onderzoek pleit daarom voor een combinatie van de klassieke methode en het fingerspitzengefühl van verpleegkundigen voor de beste zorg. De kern van de zaak? Luisteren naar je buikgevoel kan levens redden. Spreek erover met je team.

[1] Predicting patient deterioration by nurse intuition: The development and validation of the nurse intuition patient deterioration scale. Filip Haegdorens, Carolien Wils, Erik Franck, e.a. International Journal of Nursing Studies. Elsevier June 2023.

Vrouwen hebben het zelf meegemaakt: ontluikende borstjes, het prille schaamhaar, maar ook buikpijn, kramp, geen eetlust en ‘s avonds die craving naar zoet. Dat alles vaak met de nodige gemengde gevoelens: enerzijds schaamtegevoel en verwarring, anderzijds trots en vreugde in het besef aan de drempel van iets nieuws en groots te staan. En net in die periode wordt nog maar eens een groeispurt ingezet. In de volksmond wordt nochtans gezegd dat meisjes stoppen met groeien zodra ze hun maandstonden krijgen. Maar is dat wel zo?

 Erfelijke en etnische factoren

De lengte van de ouders is een sterke voorspeller van de uiteindelijke lengte van een kind. Lange ouders krijgen dus eerder lange kinderen. Bovendien worden jongens gemiddeld langer dan meisjes en Aziatische kinderen zijn doorgaans kleiner dan bijvoorbeeld Europese kinderen.

Gezondheid en voeding

Of het kind gezond is en een adequate voeding met voldoende eiwitten en calorieën krijgt, is dan weer belangrijk voor de aanmaak van hormonen en optimale groei. Zo zijn calcium, vitamine D en ijzer essentiële nutriënten in de botontwikkeling.

Levensstijl

Regelmatige lichaamsbeweging stimuleert de productie van groeihormonen en draagt bij aan een gezonde botontwikkeling. Extreem intensief trainen, vooral bij sporten zoals ballet en turnen, kan de groei bij meisjes dan weer vertragen. Blootstelling aan straling zoals langdurig kijken naar tv en computer of een smartphone gebruiken, beïnvloeden onze diepe slaap net als stress en emotionele problemen. En laat slaap net het moment zijn waarop het groeihormoon geproduceerd wordt.

Groeihormoon 

Dat groeihormoon is een eiwit dat door de hypofyse, de hormoonproducerende klier onderaan de hersenen, wordt aangemaakt. Het heeft directe invloed op de groei en indirect ook op de andere groeifactoren. Zo wordt in de lever IGD-I(Inyul-like-Growth Factor) aangemaakt, dat – net als het groeihormoon – kraakbeen laat omzetten in botweefsel en zo de botten langer maakt.

Geslachtshormonen jagen de groeispurt aan

Kinderen groeien niet alleen door groeihormoon, maar ook door geslachtshormonen die vooral tijdens de puberteit worden geproduceerd. Daardoor vindt de grootste groeispurt plaats vanaf het begin van de puberteit, op een gemiddelde leeftijd van 10,5 jaar. Dit kan verschillende jaren duren.

De groeispurt vertraagt na de eerste menstruatie

De menarche of eerste menstruatie vindt gemiddeld plaats op 13,1 jarige leeftijd. Meisjes kunnen dan gemiddeld nog enkele centimeters per jaar groeien. Door de groei van de eierstokken wordt oestrogeen aangemaakt. Dit hormoon speelt een cruciale rol in de sluiting van de groeischijven in de botten. Groeischijven zijn kraakbeenachtige gebieden aan het einde van de lange botten, waar nieuwe botcellen worden aangemaakt, waardoor ze langer kunnen worden. In een eerste fase stimuleert oestrogeen de groei, maar aan het einde van de puberteit – tussen 16 en 18 jaar – leiden ze tot de sluiting van de groeischijven en is het kind volgroeid.

Maar ze groeien wel nog?

Meisjes groeien wel degelijk nog na hun eerste menstruatie. Sterker nog: ze bereiken hun volwassen lengte ongeveer één tot twee jaar erna. Ze groeien nog 20 centimeter na de start van de puberteit. Na de eerste maandstonden komt daar gemiddeld nog 5 tot 7,5 centimeter bij.

Bronnen:

Pubertal Development and Behavior: Hormonal and Neurobiological Interactions** – Dit werk onderzoekt de interacties tussen hormonale veranderingen en lichamelijke groei tijdens de puberteit, inclusief de groei na de eerste menstruatie.

Susman, E. J., Dorn, L. D., & Schiefelbein, V. L. (2003). *Journal of Adolescent Health*.

We zijn de hele dag bezig: of we nu thuis een was insteken, gaan sporten en snel wat mailtjes beantwoorden, of op het werk van patiënt naar dossier naar volgende patiënt gaan. Zodra we onze ogen ’s ochtends openen, lijkt het alsof iemand ‘Actie!’ in onze oren roept. Actie wordt gezien als iets goeds. We zijn allemaal druk bezig en daar zijn we trots op. Maar is druk zijn wel hetzelfde als in actie zijn? En is rust niet ook noodzakelijk?

Je hebt druk en je hebt druk druk. Soms zit je dag vol taken en bezigheden, en heb je ’s avonds niet het gevoel iets bereikt te hebben. Els Dejonghe, holistisch coach en performer: “Druk druk wordt gezien als succes. Veel mensen zijn in actie omdat ze denken dat het zo hoort. Maar is dat zo? Kunnen we niet veel kwalitatiever leven als we bewuster kiezen voor onze acties? Door mij die vraag te stellen kwam ik uit op effectieve actie. Daarbij ga je na welke actie aansluit bij je visie en je waarden. De opzet is om de kennis van wat je moet doen te combineren met hoe je dat het beste aanpakt. Daardoor ben je niet zomaar druk bezig, maar koppel je actie aan een doel.”

Totale rust

Effectieve actie betekent dat je momenten van activiteit bewust kan afwisselen met rustmomenten. Ontspanning is essentieel als je een bepaald doel wil bereiken. Els: “We hebben veel nood aan echte rust. Vandaag vindt onze ontspanning vaak plaats voor een scherm, maar dat is geen echte rust. We hebben de neiging om continu prikkels op te zoeken. Het is goed om dat ook bewust te kunnen loslaten. Zo creëer je helderheid over wat voor jou echt belangrijk is: door helemaal aanwezig te zijn in het moment – zelfs al is dat maar tien minuten per dag. Jammer genoeg zijn we dat volledige nietsdoen kwijt geraakt.”

Een goede manier om totale ontspanning te bereiken is meditatie, al bestaan daar veel misvattingen over. “Mensen denken dat ze nergens aan mogen denken en compleet stil moeten zitten. Dat is moeilijk als je hoofd blijft teruggaan naar je takenlijst die afgevinkt moet worden. De kunst is om gedachten te observeren, voorbij te laten waaien en er geen actie rond te ondernemen. Dat is effectieve ontspanning.”

Een simpele techniek

Zelf raadt Els de bodyscan aan als een eenvoudige manier om aanwezig te zijn in het moment, in rust te gaan en een opening te maken voor zelfreflectie. Daarbij scan je je lichaam van onder tot boven en geef je aandacht aan elk plekje. Voel je je tenen? Hoe voelt het contact met de vloer waarop je voeten staan? Je observeert je lichaam zonder moeite te doen. Els: “Het is een heel simpele methode die veel mensen al kennen. Wat ik er krachtig aan vind, is dat je het overal kan doen. Zelfs als je bijvoorbeeld op de tram staat te wachten. Door het regelmatig te doen, creëer je rust. Je lichaam is de sleutel om in het moment te zijn, want er is geen gisteren of over een uurtje. Je lichaam is altijd in het nu en door daarop te focussen kan je hoofd dat voor tien minuten ook.”

Holistisch coach Els Dejonghe is tijdens verschillende intermezzo’s aan het werk te zien tijdens de Week van de Verpleegkundigen.

Is het egoïstisch om bewust geen kinderen te willen of net een verstandige beslissing? De ene persoon wil de verantwoordelijkheid niet dragen, de ander geeft niet graag zijn vrijheid op of vindt het ongepast in de huidige maatschappelijke context van overbevolking en klimaatopwarming. Wat je reden ook is, kinderloos door het leven gaan is een vrije keuze die gerust uit de taboesfeer mag.

Voor het merendeel van de bevolking is het ouderschap een evidentie. Kies je er overtuigd voor om geen kinderen te hebben, dan kan je beslissing op onbegrip stuiten. Nochtans hebben tal van mensen gegronde redenen om niet aan kinderen te beginnen. En zelfs zonder reden, is niet iedereen vrij om te beslissen hoe je je leven vormgeeft?

Overweeg je vraag

Wat meteen opvalt als het over het onderwerp ‘kindervrij door keuze’ gaat, is dat vrouwen zich doorgaans veel meer moeten verantwoorden dan mannen. Alsof bij hen de biologische klok luider tikt. Vrouwen krijgen te pas en te onpas de vraag voorgeschoteld of ze al kinderen hebben en indien niet, wanneer dan wel. De sociale druk vanuit de maatschappij ligt hoog. De persoon die deze vragen stelt, staat vaak niet stil bij de mogelijke achterliggende redenen. Misschien spreek je iemand aan die wel kinderen wil, maar bij wie het niet lukt omwille van vruchtbaarheidsproblemen of een ziekte. Misschien maakte de persoon een heftig trauma mee in zijn kindertijd, zijn recente zwangerschappen eerder misgegaan of is het een overtuigde keuze vanuit ideologische overwegingen. Hoe dan ook, wees je bewust van wat je vraagt en overweeg vooraf of je gesprekspartner er wel op zit te wachten dat jij dit onderwerp aansnijdt.

Andere invulling

De meest voorkomende redenen om bewust kindervrij te blijven, zijn:

• Je wil je vrijheid behouden.
• Jij en/of je partner hebben geen kinderwens.
• Kinderen opvoeden kost veel tijd, energie en geld.
• De combinatie werk en kinderen is te moeilijk.
• Je hebt geen behoefte aan kinderen.
• Kinderopvang is niet makkelijk te regelen.

Vaak wordt verondersteld dat koppels zonder kinderwens later spijt zullen krijgen van hun beslissing. Toch blijkt dit niet zo te zijn. Zij geven een andere invulling aan hun leven, bijvoorbeeld door veel te investeren in hun job of hobby’s. Het stigma dat zij egoïstisch zijn of nooit een volwaardig bestaan kunnen leiden, is dan ook compleet achterhaald. Het is niet aan de buitenwereld om over iemands kinderwens te oordelen.

Ademen: we doen het allemaal zonder erbij stil te staan. Tenzij een verkoudheid je met je verstopte neus op de feiten drukt natuurlijk. Dan merk je de impact van je adem op je algemene welzijn. Ook de snelheid waarmee je ademt en het aantal keer dat je het per minuut doet, beïnvloeden hoe je je voelt. Zes ademteugen per minuut zouden de heilige graal tot ontspanning zijn.

Zes keer per minuut ademen is het ideaal, of toch volgens de bestseller ‘Intermittent Living’ van gezondheidscoach Siebe Hannosset. Een snelle berekening leert ons dat elke ademhaling tien seconden moet duren. Probeer het gerust even: het voelt erg traag. Dat bevestigt ook Gezondheidspsycholoog Ilse Van Diest van de KU Leuven op Radio 1. “Het vraagt van de meeste mensen wat oefening om op dit tempo te ademen, maar het is zeker haalbaar. Wanneer je je ademritme gebruikt om stress of angst te verminderen, raden we aan om je inademing korter te maken dan uitademing.”

Optimaal ritme

Wetenschappelijk onderzoek zegt dat je hartslagvariabiliteit bij dit ritme optimaal is. Door langzaam en diep adem te halen, wordt een ontspanningsrespons in onze hersenen geactiveerd. Daardoor bereik je een diepere staat van relaxatie dan bijvoorbeeld bij passieve mindfulness-oefeningen. Het verlaagt je bloeddruk en vergroot je controle over je longen. Trager ademen heeft dus zowel fysieke als mentale voordelen. Toch raadt Ilse niet aan om elke ademhaling tien seconden te laten duren. Het is niet de bedoeling om altijd ontspannen te zijn. Als je met iemand praat, fietst, staat te koken of zwanger bent, zal je vaker ademhalen. De situatie vraagt dat van je lichaam.

Op de schoolbanken

Je kan niet leren om in elke situatie automatisch traag te ademen. Je ademhaling is voor een groot stuk automatisch gereguleerd, en gelukkig ook. Zo vergeet je in stresssituaties of in je slaap niet simpelweg te ademen. Wat je wel kan leren is om er aandachtig voor te zijn en op te merken wanneer je ademhaling een loopje met je neemt. Wanneer je gestresseerd of boos bent, bijvoorbeeld. Door op zulke momenten te beseffen dat je snel of oppervlakkig ademt en opnieuw controle te nemen over je ademhaling, kan je je heftige emoties reguleren.

Om je ademhaling te leren controleren, installeer je simpelweg een van de vele apps zoals The Breathing App (iOS, gratis) of Breathe Easy (Android, gratis) op je smartphone en ga je ermee aan de slag. Er zijn ook heel wat cursussen over breathwork op de markt, maar de basis krijg je makkelijk onder de knie. Wil je het grondig aanpakken, dan kan je ook aankloppen bij je kinesitherapeut of psycholoog. Een belangrijke tip geeft Ilse nog mee op Radio 1: “Wees mild voor jezelf als je dit oefent en doe niet te hard je best. Als je te diep gaat ademen op dit ritme, bestaat de kans dat je begint te hyperventileren. Je moet er een comfortabel gevoel bij hebben. Het is niet de bedoeling dat je ademhaling een extra stressfactor wordt.”

Misschien heb je het zelf al gemerkt: nu de lente voor de deur staat, hebben we meer energie en zijn we vrolijker. Nadat de natuur in de herfst vertraagde en in de winter helemaal een pauze nam, brengt het voorjaar opnieuw leven. Dat is buiten zo, maar ook in onszelf. Alleen zijn we ons daar niet altijd van bewust en verwachten we dat ons lijf het hele jaar door dezelfde uitstraling en vitaliteit heeft. Is dat wel realistisch en wat vertellen de seizoenen ons?

Worden de dagen korter, dan heeft dat een impact op lichaam en geest. Denk maar aan het ‘seasonal affective disorder’ wanneer we onvoldoende daglicht zien in de herfst en winter, en daardoor depressieve symptomen vertonen. In de natuur is het najaar een periode van rust. We kunnen natuurlijk niet als een egels of vleermuizen een winterslaap houden, maar door te vertragen en even naar binnen te keren, leven we toch op het ritme van het seizoen. Zo sparen we energie om in de lente en zomer weer voluit te gaan.

Want eens de langere dagen aanbreken, krijgt ons lichaam signalen om wakker te worden. Letterlijk, je komt makkelijker uit je bed door de stralende zon. De lente betekent meer licht, warmere temperaturen en de start van nieuw leven. Reden te meer om naar buiten te gaan nu het kan. Je maakt nu eenmaal sneller een wandeling in het lentezonnetje dan wanneer de regen met bakken uit de lucht valt. En bewegen maakt gelukkig en gezond.

Vitamine zon

Dat zonlicht goed voor je is, weet je waarschijnlijk al. Door blootstelling aan uv B-straling maakt ons lichaam vitamine D aan. Een belangrijke vitamine voor het behoud van stevige botten en tanden, en voor een goede werking van de spieren en het immuunsysteem. Wist je trouwens dat je haar effectief sneller groeit in de zomer? Ook dat is een gevolg van de hoeveelheid vitamine D in je lichaam.

Langere dagen stimuleren de aanmaak van serotonine, een stof met een stimulerende werking die invloed heeft op je geheugen, stemming, zelfvertrouwen, slaap, emotie, orgasme en eetlust. Deze neurotransmitter speelt dus een belangrijke rol in je geluksniveau. Een boost in serotonine is een boost voor je vrolijkheid.

Ook onze huid verandert in het voorjaar. In de winter droogt je huid uit door (centrale) verwarming en temperatuurswisselingen. Eens de lente aanbreekt, verandert de luchtvochtigheid en wordt onze huid meer blootgesteld aan de zon. Misschien zie je de eerste sproeten al verschijnen? Toch wil dit niet zeggen dat we in de zomer onbezonnen met ons lichaam mogen omgaan. Bij heel hete momenten is het eveneens belangrijk te luisteren naar de signalen van je lijf en zonnebescherming neemt een steeds grotere rol in kankerpreventie in. Geniet dus van de langere dagen, maar neem je voorzorgen waar nodig.

Toiletangst, poepangst, parcopresis of psychogenic fecal retention: het verwijst allemaal naar een alledaags maar hinderlijk fenomeen. Vier op tien mensen zou buitenshuis geen stoelgang durven te maken. Het is nochtans een universeel erkende waarheid dat als je moet kakken, je moet kakken. Ga je niet op het moment zelf op die aandrang in, dan kan dat gevolgen hebben. Wat die zijn en hoe we toiletangst de wereld uit kunnen helpen? Dat lees je hier.

Volgens een online onderzoek van een Nederlandse badkamerspecialist zou 41 procent van de mensen lijden aan toiletangst. Vier op tien Nederlanders houdt zijn kleine of grote boodschap liever op, dan buitenshuis naar het toilet te gaan. Maag- en darmspecialist Danny De Looze (UGent) bevestigt dat die cijfers aanleunen bij zijn ervaringen.[1] Echt grote studies zijn er niet naar gedaan, maar volgens De Looze zijn er twee belangrijke redenen waarom we in het openbaar – op het werk, op school of als we simpelweg op reis zijn – onze billen liever dichtknijpen.

Waarom doen we het?

Allereerst vinden we het gênant. We weten diep vanbinnen dat iedereen naar de grote wc moet – zelfs Beyoncé – maar we willen niet dat anderen weten dat wij het ook doen. Een plofje als je ontlasting het wateroppervlak raakt of een zuchtje wind dat meekomt: we houden het liever privé. Moeilijk als je op een toilethokje zit waarvan de schutting van papier gemaakt lijkt. Zeker op scholen is dit een probleem, wanneer kinderen elkaar lastigvallen door onder en over de deuren te kijken.

Een tweede belangrijke reden is de hygiëne. Een toilet dat tientallen bezoekers per dag te verwerken krijgt, blinkt niet altijd uit in netheid. Voeg daar vervelende geurtjes en remsporen in het toilet aan toe, en je drang verdwijnt vanzelf. Sowieso is dit een groter probleem bij meisjes en vrouwen, omdat zij op de pot gaan zitten. Zij hebben dan ook meer last van toiletangst dan mannen.

Een keer je plas of stoelgang ophouden kan geen kwaad, maar wanneer je het herhaaldelijk doet, zijn de gevolgen niet min. Als je de drang voelt om stoelgang te maken maar daar niet op ingaat, verdwijnt de drang. De stoelgang blijft zitten en er wordt vocht aan onttrokken. Daardoor wordt je ontlasting harder en is het moeilijker om een grote boodschap te maken. Je buik raakt opgeblazen door bacteriën die gas produceren, waardoor je winderig wordt. Het resultaat: pijn, constipatie en in sommige gevallen ook aambeien. Hou je je plas op, dan kan dat ook in infecties en plasproblemen resulteren.

Een gedeelde verantwoordelijkheid

Hoe kunnen we toiletangst de wereld uithelpen? Het belangrijkste advies is om altijd naar het toilet te gaan wanneer de aandrang er is. Neem je tijd en schaam je niet: iedereen doet het. Heb je al last van harde stoelgang, probeer dan meer vezelrijke voeding te eten. Laat het toilet ook altijd proper achter voor de volgende persoon: daar dient die wc-borstel voor. Maar het individu kan een probleem niet wegnemen waar vier op tien mensen last van heeft. Het is belangrijk dat er altijd hygiënische toiletten voorhanden zijn, waar we kunnen rekenen op privacy. Zo hebben Japanse toiletten standaard een privacyfunctie, waarbij er geluid afgespeeld wordt zodra iemand op de wc-bril plaatsneemt. Zo hoor je het geluid van water of fluitende vogeltjes wanneer je je gevoeg doet. Is dat niet een pak ontspannender dan de geluiden uit het toilethokje naast je?

[1] https://radio1.be/luister/select/nieuwe-feiten/waarom-hebben-zoveel-mensen-last-van-toiletangst

Bijna iedereen in de samenleving associeert de menopauze met opvliegers, maar daar stopt het voor velen. Wat weten we over deze periode die zowat alle vrouwen tussen veertig en zestig jaar meemaken? Is ons begrip over wat de menopauze omvat wel correct? “De menopauze is eigenlijk geen pauze, maar een stop”, vertelt prof. dr. Herman Depypere van het UZ Gent. “Tegelijk kan het ook een tweede start zijn, mits je als vrouw de juiste behandeling krijgt die bijdraagt tot de kwaliteit van leven.”

Laten we alvast een eerste misverstand uit de wereld helpen: de menopauze is niet de periode die voorafgaat aan het uitblijven van de maandstonden. Als vrouw ben je in je menopauze wanneer je twaalf opeenvolgende maanden geen menstruatie meer had. Eenmaal in de menopauze, blijf je in de menopauze tot op het einde van je leven. De periode voor de menopauze wordt perimenopauze of overgang genoemd. Prof. dr. Herman Depypere (UZ Gent) spreekt liever van de transitie: “De menopauze treedt niet van de ene op de andere dag op. Naarmate de eierstokken ouder worden, zitten er steeds minder goede eicellen in, waardoor de hormoonproductie wisselt en de cyclus verstoord wordt. In de menopauze zijn er geen eicellen meer in de eierstokken en valt de hormoonproductie definitief stil. Aanvankelijk verschuiven de maandstonden eens een week, dat is de vroege transitieperiode. Blijven de maandstonden een of twee maanden uit, dan zit de vrouw in de late transitieperiode.”

Juiste diagnose

Van zodra een vrouw een slechtere of mindere hormoonproductie heeft en dus een onregelmatige cyclus, kan ze te maken krijgen met uiteenlopende symptomen zoals warmteopwellingen, hartkloppingen, slecht slapen en stijfheid van de gewrichten. Dit laatste symptoom komt voor bij zo’n zestig procent van alle vrouwen met menopauzeklachten. Algemeen genomen worden de transitieklachten vaak verward met andere aandoeningen. “Er is veel meer aandacht nodig voor de transitie en de menopauze. Zo’n 77 procent van de Belgische vrouwen heeft klachten tijdens hun transitie en tijdens de menopauze. Vrouwen nemen heel wat taken op zich, van het huishouden en de zorg voor anderen tot hun carrière. Door die sandwichfunctie zijn ze vaak overbelast”, vertelt prof. dr. Depypere. “Als ze naar de huisarts stappen, dan associeert die symptomen zoals vermoeidheid of hartkloppingen niet altijd met menopauze. Zorgverleners denken aan overbelasting, overmatige stress of depressie. Soms krijgen deze vrouwen antidepressiva of slaapmedicatie voorgeschreven, terwijl in eerste instantie moet geluisterd worden naar hun verhaal.”

Minder diabetes, kanker of dementie

Volgens prof. dr. Depypere is een betere ondersteuning tijdens de transitie dus essentieel, al stopt het daar niet. “De menopauze duurt soms dertig jaar lang. De impact van het wegvallen van de hormoonhuishouding op het vrouwenlichaam valt niet te onderschatten. Vrouwen hebben na hun transitie meer kans op hart- en vaatziekten, osteoporose en dementie. Dat beïnvloedt hun kwaliteit van leven. Haarverlies, een droge huid, meer rimpels en buikvet hebben een negatieve impact op hun zelfzekerheid. We moeten veel meer inzetten op het voorkomen van deze aandoeningen. Bijvoorbeeld, we weten dat zo’n vijftien procent van de vrouwen drager is van het ApoE4-eiwit, waardoor ze een verhoogde kans hebben op dementie. Bij die vrouwen kan hormoontherapie, waarbij ze natuurlijke hormonen krijgen, een uitweg bieden. Door hormoonbehandeling neemt de kans op hart- en vaatziekten voor sommige vrouwen met vijftig procent af. Is dit daarom de juiste behandeling voor elke vrouw? Zeker niet, maar we moeten wel overwegen wat voor wie mogelijk is. Dit kan alleen door verder te kijken dan een specifiek symptoom op zich en een meer holistische benadering te hanteren.”

November wordt weleens rouwmaand genoemd. De natuur gaat in winterslaap, het wordt grijzer en kouder, en we herdenken onze doden. Al bijna tien jaar brengt Reveil troost en licht op deze donkere dagen. Frontman van brasspopband Zinger en bezieler van Reveil Pieter Deknudt maakt van afscheid nemen een warm, verbindend gegeven. Want rouwen doe je niet alleen.

In 2012 stierven in Deerlijk onverwacht enkele jongeren kort na elkaar. Twee jaar later vond in diezelfde gemeente de eerste Reveil plaats: een troostconcert op de begraafplaats met verhalen over enkele overledenen. Pieter Deknudt, zanger van brasspopband Zinger en zelf een goede vriend van een van de overleden jongeren, legde zo het fundament van de #Rouwrevolutie. “Rouw was lang een soort braakliggend terrein. Dat merkte ik na het overlijden van mijn vriend”, vertelt Pieter. “Ik kon niet aanvaarden dat we zoiets als Halloween moesten gebruiken om de dood luchtiger te maken. Ons land heeft zoveel talent, we hebben die commerciële insteek niet nodig. Oprechtheid en puurheid, dat wel.”

Troostconcerten

Op 1 november vinden in heel Vlaanderen troostconcerten plaats op begraafplaatsen. Lokale en bekende muzikanten, schrijvers, vertellers en kunstenaars brengen op een warme, creatieve manier een eerbetoon aan de overledenen. “Rouwen heeft soms iets krampachtigs, het is nog te vaak een gespreksstopper. Nochtans is samen verhalen vertellen of lachen om herinneringen niets om ons over te schamen. De troostconcerten van Reveil zijn heel verbindend. Er is ruimte voor humor, voor muziek, maar zeker ook voor tranen en verdriet. Er zijn voor elkaar en je hoofd vrijmaken om te mijmeren maakt rouwen gemakkelijker. Want het is hard werken en eigenlijk stopt het nooit.”

Rouwlandschap in Vlaanderen rolmodel voor Europa

Reveil groeide in bijna tien jaar uit tot een krachtig netwerk. 57 non-profitorganisaties die werken rond afscheid nemen, vormen zo een hechte rouwclub. Die gebundelde krachten organiseren conferenties en studiedagen, ontwikkelen lespakketten over de dood en omgaan met verlies, en verspreiden via sociale media getuigenissen en informatie over het thema. Dit alles helpt de maatschappij om in te zien dat het oké is om te rouwen en dat we er niet alleen voor staan.

Reveil bracht met dit netwerk Vlaanderen naar de Europese top op het vlak van rouwverwerking. Pieter: “Het is ongelooflijk wat we in beweging hebben gezet. Ik ga binnenkort naar Los Angeles om ons verhaal tijdens het End Well-symposium uit te doeken te doen. In het Verenigd Koninkrijk is er eveneens een grote interesse in Reveil. Toch willen we ook in Vlaanderen nog meer bekendheid verwerven. De media pikken meer en meer onze activiteiten op en jaarlijks stappen nieuwe gemeenten mee in het Reveil-verhaal. Dat danken we aan de tomeloze inzet van onze vrijwilligers en onze warme rouwclub.”

Reveil Tijdschrift

Sinds oktober 2023 ligt Reveil #2 in de winkelrekken. De tweede uitgave van dit tijdschrift bevat met zijn 292 pagina’s nog meer verhalen, teksten en beeldmateriaal dan de vorige editie en vormt een betrouwbare staalkaart van ons rouwlandschap. De artikels zijn geschreven door Vlaanderens beste journalisten van onder andere De Standaard, De Tijd en De Morgen. Het Reveil-tijdschrift is het eerste magazine ter wereld met een eigen soundtrack, dit keer gecomponeerd door Patricia Vanneste. Bestel jouw exemplaar online via de website van Reveil of haal het in de boekhandel.

Wat als we onze slaap op dezelfde manier aanpakten als een bankrekening? Dat is precies wat het nieuwe fenomeen ‘sleep banking’ doet: op rustige momenten één tot anderhalf uurtje slapen om toekomstige moeilijke periodes op te vangen. Kan dat?

Sleep banking betekent op voorhand meer slapen om slaaptekort nadien beter op te vangen. Het onderzoek dat hierover bestaat, is meestal van lage kwaliteit. Het is dus niet wetenschappelijk aangetoond dat het enige zin heeft om vooraf te slapen, wat uiteraard niet betekent dat het niet helpt. Heb je volgende week bijvoorbeeld een vroege dienst? Dan kan je je voorbereiden volgens de ‘sleep banking’-theorie, waarbij je op rustige momenten één tot anderhalf uur slaapt om een reserve op te bouwen.

Een team Amerikaanse wetenschappers ging na of sleep banking kan helpen om periodes van minder slaap efficiënt op te vangen[1].

• De onderzoekers voerden een literatuurstudie uit.
• Ploegenarbeid staat bekend om de wisselende werkuren, waarbij ook ’s nachts moet gewerkt worden. Dat maakt mensen die in ploegen werken een interessante studiegroep om sleep banking te onderzoeken.
• De onderzoekers selecteerden interventiestudies waarbij een deel van de nachtwerkers aan sleep banking deed voordat de nachtploegen begonnen, en een ander deel een normaal slaapritme had.
• Om te weten of sleep banking nut had, gingen de onderzoekers nadien via vragenlijsten stress, gezondheid en werkplezier na.
• De onderzoekers vonden slechts vijf interventiestudies die het onderwerp sleep banking behandelden.

De onderzoekers besloten dat

• het effect van sleep banking bij ploegenarbeid zeer onzeker is.
• het effect op de gezondheid van het individu helemaal niet bewezen is.
• er veel meer interventiestudies nodig zijn voor we besluiten kunnen trekken.

Hoe moet je dit nieuws interpreteren?

Bij het onderzoek kunnen we een aantal opmerkingen maken:

• de kwaliteit van de opgenomen interventiestudies was over het algemeen zeer laag, meestal als gevolg van een gebrek aan gerandomiseerde aanpak. Dat betekent dat het voor de onderzoekers duidelijk was wie in welke groep zat, wat de uitslag van de studie kan beïnvloeden.
• bij een aantal interventiestudies waren er eveneens ontbrekende gegevens. Dat doet twijfels rijzen over de studiekwaliteit.
• het is ook niet duidelijk hoe de interventie opgevolgd werd. We weten dus niet of de groep die aan sleep banking deed ook daadwerkelijk langer sliep.
• de meeste interventiestudies werden uitgevoerd op kleine groepen. Dat maakt het moeilijk om besluiten te trekken naar de ganse bevolking toe.
• de meeste studies waren ook van korte duur, waardoor het niet eenvoudig is om een gezondheidseffect te ontwarren.
• sommige aspecten zoals vermoeidheid en stress zijn niet eenvoudig te meten, en zeker niet via vragenlijsten. Het is helemaal niet zeker dat dergelijke vragenlijsten kleine verbeteringen kunnen opsporen.

Samengevat kunnen we stellen dat de kwaliteit van de interventiestudies niet toelaat om de onderzoeksvraag te beantwoorden. Het is niet wetenschappelijk aangetoond in interventiestudies of sleep banking helpt, wat uiteraard niet betekent dat het niet helpt.

Conclusie

Sleep banking betekent dat je op voorhand meer slaapt om slaaptekort nadien beter op te vangen. Het onderzoek dat hierover bestaat, is meestal van lage kwaliteit. Het is dus niet wetenschappelijk aangetoond dat het enige zin heeft om vooraf te slapen, wat uiteraard niet betekent dat het niet helpt.

Met dank aan Gezondheid en Wetenschap.

[1] Patterson PD, Ghen JD, Antoon SF, et al. Does evidence support “banking/extending sleep” by shift workers to mitigate fatigue, and/or to improve health, safety, or performance? A systematic review. Sleep Health. 2019 Aug;5(4):359-369.