Week van de Verpleegkundige

Omgaan met een zorgvrager in de ouderenzorg is geen evidentie wanneer de oudere problematisch gedrag vertoont of te kampen heeft met negatieve gedachten en gevoelens. In hun nieuw boek ‘Deskundig begeleiden van ouderen‘ reiken klinisch ouderenpsycholoog Luc Van de Ven en klinisch neuropsycholoog en systeemtherapeut Lies Van Assche van het UPC KU Leuven concrete handvaten aan om als zorgverlener met deze complexe situaties om te gaan.

Werken met ouderen die dankbaar, vriendelijk en vlot zijn, is volgens klinisch ouderenpsycholoog Luc Van de Ven geen kunst. Het wordt een heel ander verhaal wanneer de oudere uitdagend of problematisch gedrag vertoont. “Denk bijvoorbeeld aan omgaan met verdriet, rouw, depressie, angst, gedrags- en psychologische symptomen bij dementie, problematische communicatie met de familie of met grensoverschrijdend gedrag”, legt Luc uit. “Voor vele verpleeg- en zorgkundigen blijft dit een uitdaging. In ons boek ‘Deskundig begeleiden van ouderen‘ zetten mijn collega Lies Van Assche en ikzelf een tiental uitdagingen uiteen en geven we concrete tips en informatie waarop de hulpverlener zich kan baseren om hier deskundig mee om te gaan.”

“We willen zorgverleners leren maximaal hun zorgvragers te benaderen, met behoud van afstand. Zowel fysiek als mentaal. Hiervoor reiken we verschillende kennispijlers aan: de individuele levensloop begrijpen, algemene kennis van de ouderenpsychologie en -psychiatrie en weet hebben van de levenswijze in de periode dat de zorgvragers jong waren.” Het boek is zeer toegankelijk opgezet en bevat een e-learningmodule. Hierin zijn voor elk hoofdstuk een samenvatting en een aantal oefeningen uitgewerkt, om in teamverband uit te voeren. Het kan worden toegepast in ziekenhuizen, in woonzorgcentra en in de thuiszorg. Voor verantwoordelijken, zoals een hoofdverpleegkundige, biedt het boek handvaten om in de praktijk aan de slag te gaan met bepaalde situaties en hierdoor een nieuwe aanpak introduceren op de werkvloer.

Momenteel heeft naar schatting een op tien van de volwassen Belgen diabetes. En dat aantal blijft toenemen. Daarom informeert, connecteert en mobiliseert de Diabetes Liga iedereen die geconfronteerd wordt met de ziekte. Ook verpleegkundigen kunnen het verschil maken door in te zetten op preventie en vroegdetectie.

“Kijken we naar de cijfers, dan wordt duidelijk hoe belangrijk preventie is bij diabetes type 2”, stelt Sabine Verstraete, projectcoördinator bij de Diabetes Liga. De cijfers liegen er niet om. Een op tien van de volwassen Belgen heeft diabetes. Voor meer dan 90 procent van deze personen gaat het om diabetes type 2. Naar schatting hebben daarnaast 25 tot 30 procent van de Vlaamse 45-plussers, oftewel 700.000 Vlamingen, een duidelijk verhoogd risico om op termijn diabetes type 2 te ontwikkelen. “Het goede nieuws is dat we de risicofactoren voor diabetes type 2 kennen en dat we aan sommige risicofactoren iets kunnen doen: ongezonde voeding, weinig lichaamsbeweging, roken, … In de helft van de gevallen kunnen we de evolutie naar diabetes type 2 afremmen door een gezonde levensstijl.”

De Diabetes Liga wil hierop inzetten en heeft met de Vlaamse Overheid een beheersovereenkomst waarin ze materialen en projecten uitwerkt om preventie in Vlaanderen vorm te geven. Daaruit ontstonden onder meer de projecten Zoet Zwanger en HALT2Diabetes. In de preventie en vroegdetectie van diabetes type 2 spelen alle zorgverleners een belangrijke rol. “Thuisverpleegkundigen komen bijvoorbeeld geregeld in contact met mensen die minder mobiel zijn of tot de kwetsbare doelgroep behoren”, vertelt Sabine. In de lezing wil ze verpleegkundigen informeren en handvaten meegeven. “Verpleegkundigen zijn zeker in staat zorgvragers met een verhoogd risico te screenen. We willen verpleegkundigen motiveren om zorgvragers te sensibiliseren en zo hun steentje bij te dragen om de evolutie van diabetes type 2 af te remmen.”

Stijn Vanheule is professor klinische psychologie en psychoanalyse aan Universiteit Gent en bestuurder van PsychoseNet België. In die organisatie werkt hij met professionals, families en patiënten rond een boodschap van hoop en herstel bij psychose. Een boodschap die hij weinig terugvindt in de beschikbare literatuur. En dus ging hij zelf aan de slag. In zijn boek Waarom een psychose niet zo gek is biedt hij vanuit zijn eigen ervaring en kennis een toegankelijk en begrijpelijk alternatief.

De nood aan dit boek is al snel duidelijk, want ook onder zorgverleners zijn er nog veel misvattingen rond psychoses. “Onder meer erfelijkheid en psychosociale factoren worden vaak als oorzaak van een psychose aangeduid”, zegt professor Vanheule. “Toch merken we dat een psychose zich vaak voordoet op grote kantelmomenten in het leven. Iemand die afstudeert, iemand die voor het eerst ouder wordt, … Daar zijn vaak sterke emoties, diepe angsten en chaos aan gekoppeld. Bij een psychose verlies je het bindende verhaal en treedt een bewustzijnsverstoring op.”

Daarnaast wil de auteur ook de boodschap meegeven dat herstel mogelijk is. De kwetsbaarheid blijft wel en er bestaat geen wonderbehandeling. “Het stigma is dat mensen met psychoses gevaarlijke personen zijn, dat ze niet betrouwbaar zijn en geen ziekte-inzicht hebben. Dat maakt dat ze zich niet begrepen voelen en in een soort selffulfilling prophecy terechtkomen waarbij hun grip op de realiteit moeilijk terug vinden. Ook als verpleegkundige kan je je blik en de zorg voor mensen met psychoses veranderen. Benader hen op een rustige manier, spreek niet op een infantiele manier en betrek de persoon bij beslissingen. Heldere communicatie is zeer belangrijk om het angstgevoel te verminderen. Ga ook niet in discussie, maar zoek een connectie en luister naar wat ze te vertellen hebben. Oprecht hun bezorgdheden opnemen kan al een eerste stap naar herstel zijn.”

Dit jaar wordt binnen het Wit-Gele Kruis West-Vlaanderen een leiderschapsprogramma opgestart: “I lead @WGK”. Daarin worden leidinggevenden op alle niveaus versterkt in hun coördinerende en verbindende rol. Hr-directeur Geert Van Kerckhove geeft tekst en uitleg tijdens de Week van de verpleegkundigen. Hij nodigt een operationeel leidinggevende uit om het verhaal te vertellen vanuit de praktijk, maar eerst komt het theoretische kader aan bod.

Het leiderschapsprogramma is opgebouwd rond twee principes: accountability en zelfreflectie. “Accountability is tweeledig”, legt Geert uit. “Als leidinggevende neem je verantwoordelijkheid op en moet je verantwoording afleggen.” Centraal daarbij staat de betrokkenheid bij de medewerkers versterken, zodat iedereen zijn of haar competenties ten volle kan inzetten. “Daarnaast is zelfreflectie van groot belang: kijken naar en vanuit jouw eigen rol en functioneren binnen de organisatie.” Leidinggevenden worden zich daardoor bewust van de impact die ze hebben op anderen enerzijds, en van de impact die anderen hebben op hun eigen gedrag anderzijds. Het is een bewuste investering in de eigen persoonlijke ontwikkeling.

Verschillende directieleden en managers volgen al een individueel coachingstraject. In de zomer wordt ook het middenkader stapsgewijs ingeleid in de oefening. “Leiderschap moet verweven zijn in de cultuur”, stelt Geert. “Dat bewerkstelligen we door het goede voorbeeld te geven.” Het traject vertrekt vanuit drie uitgangspunten: richting geven in een steeds veranderende context, verbinding brengen op de werkvloer over generaties heen en toekomstgericht kijken. “Die uitgangspunten zijn sterk met elkaar verweven. De zorg verandert elke dag, in die context houdt de leidinggevende de blik op de toekomst en brengt medewerkers samen.”

Praktisch

Geert Van Kerckhove

Directeur HR & Regionale Administratie Wit-Gele Kruis West-Vlaanderen

Schrijf je in voor de studiedag Hoofdverpleegkundigen – 6 oktober 2022

Tijdens de Week van de Verpleegkundigen vindt in Oostende ook de tweejaarlijkse meeting van de PNAE (Paediatric Nursing Associations of Europe) plaats. Tijdens deze twee dagen verzamelen de PNAE vertegenwoordigers van de Europese landen in het Kursaal. Katrin De Winter en Karen Vansteenkiste zijn de mandatarissen voor het NVKVV en leiden dit mee in goede banen.

Het NVKVV nam de kans om deze meeting te integreren in de Week van de Verpleegkundigen. Tijdens een halve congresdag worden drie sprekers uitgenodigd die recent onderzoek toelichten of ervaringen delen. Er is geen concreet dagthema, maar Katrin De Winter en Karen Vansteenkiste willen wel graag het Belgische aanbod aan opleidingen in kinderverpleegkunde in de kijker zetten. De andere helft van de congresdag wordt ingevuld met een bezoek aan een zorginstelling voor kinderen.

Position statements

Daarnaast neemt de meeting zelf een volledige dag in beslag. Dan worden onder meer onze position statements besproken. “Vanuit best practices en de evidentie werken we samen toe naar een minimumstandaard voor Europa”, licht Karen toe. “Daarin formuleren we aanbevelingen op het vlak van bestaffing, onderwijs, covid, palliatieve zorg, … die we kunnen uitdragen naar het beleid in ieder land. Net omdat we de krachten over heel Europa bundelen vergroten we onze impact.”

De kruisbestuiving tussen PNAE en de andere verpleegkundigen aanwezig op de Week kan interessante inzichten opleveren. “Er zijn veel linken tussen de verschillende zorgdomeinen, ook internationaal”, zegt Katrin nog. “Bij PNAE is iedereen een vrijwilliger die de nood aan internationaal overleg voelt en waardeert. De lezingen zijn dan ook toegankelijk voor iedereen die eens mee Europa-breed wil kijken.”

De PNAE Meeting vindt plaats op 4 en 5 oktober 2022 in het Kursaal Oostende. Je raadpleegt het aanbod lezingen op pnae.eu.

De definitie van huidhonger is een gebrek aan affectieve aanraking. Dat verlangen naar aanraking is breder dan erotische of seksuele aanraking. Ook een schouderklopje of een hand vastnemen kan het verschil maken. Als gerontoloog doet Els Messelis onderzoek naar ouder worden. Al 35 jaar is ze begaan met de thematiek intimiteit bij deze groep.

Els Messelis gaat geregeld in gesprek met ouderen en verzamelde levensverhalen in haar recentste boek Aanraking in tijden van huidhonger. “In 2018 voerde ik een aangrijpend gesprek met een bewoonster van een woonzorgcentrum. Ze snakte naar intimiteit en aanraking, zozeer dat ze hoopte van de zorgverleners eens een knuffel te krijgen. We sloten elkaar in de armen en op dat moment wist ik dat ik meer moest doen met dit onderwerp”, vertelt Els. Na de verwerking van persoonlijke en professionele levensverhalen in haar boek ging Els op zoek in beroepscodes en onderwijsprogramma’s. “Daarin vond ik heel wat terug over ongewenste intimiteiten. Een belangrijk punt, maar wordt het ook niet eens tijd om te spreken over gewenste intimiteiten? Als we iets geleerd hebben uit deze pandemie, is het dat intimiteit en aanraking basisbehoeften zijn voor jong en oud.”

De rode draad in de gesprekken over intimiteit is consent. “Ook wanneer we spreken over positieve aanrakingen, letten we erop dat die niet ongevraagd gebeuren. Iedereen moet in staat zijn hun persoonlijke en professionele grenzen te bewaken”, stelt Els. Ze werkt met methodieken, zoals de reflectiecirkel van Korthagen, die praktische handvaten bieden voor de complexe realiteit. Tijdens de lezing gaat Els doelgericht aan de slag met die methodieken. Hoe kunnen verpleegkundigen omgaan met de drang naar aanraking van zorgvragers, en hoe gaan ze om met hun eigen huidhonger? “Samen zoeken we het evenwicht tussen maximale betrokkenheid en professionele afstand.”

Michaël Sels werkt als hoofddiëtist in het UZA, is chef op njam! en auteur van twee succesvolle kookboeken. In zijn lezing biedt hij praktische handvaten voor verpleegkundigen die in nachtshiften of onregelmatige uurroosters werken en toch gezond willen eten. “Mijn filosofie om Lekker Lang te Leven combineert de theorie en de praktijk. Vanuit mijn werk als diëtist bekijk ik de wetenschap: welke voedingsstoffen hebben welk effect op ons. Vervolgens zet ik die kennis om in de praktijk. Ik wil mensen inspireren met gezonde en lekkere recepten, die niet al te veel moeite kosten.”

Heb jij je al afgevraagd wat die extra kop koffie tijdens de nachtdienst met je doet? Weet je wat het effect van snelle suikers is op je lichaam? Michaël leert je hoe je goed voorbereid aan de nachtdienst begint, maar ook hoe je bijvoorbeeld je boodschappenlijstje opstelt voor een onregelmatige week. Je krijgt de theoretische kennis mee en heel wat praktische tips. “’s Nachts functioneren we nu eenmaal anders dan overdag. Je bent wakker wanneer iedereen slaapt en wanneer er geen zonlicht is. In een wisselende routine werken bepaalde hormonen en de enzymen die signalen geven over verzadiging niet meer op dezelfde manier als bij andere mensen.” Tijdens de lezing is er ook voldoende ruimte voor interactie: “We zijn tenslotte allemaal ervaringsdeskundigen voeding.”

Ann Peuteman werkt als journaliste bij Knack. Daarnaast verdiept ze zich al jaren in het leven en de rechten van ouderen. In 2019 verscheen haar veelgeprezen boek Grijsgedraaid. Waarom we bang moeten zijn om oud te worden. In 2020 volgde Verplant. Waarom het heerlijk wonen kan zijn in het woonzorgcentrums. Haar derde boek, Oudstrijders. Leren van rebellen op leeftijd, verschijnt in het najaar van 2022 samen met de gelijknamige documentaire.

Ann kaart aan hoe we als maatschappij oudere mensen alles uit handen nemen wat het leven leuk maakt. Ouder worden, of zelfs het verhuizen naar een woonzorgcentrum, hoeft niet het einde te betekenen van de autonomie over een zinvol leven. “Daarbij is cruciaal dat we afstappen van het idee dat alle tachtigplussers één groot blok vormen en amper van elkaar te onderscheiden vallen. Niet alle tachtigers zijn hetzelfde, ze hebben niet allemaal dezelfde noden of wensen. Net zoals niet alle vijftigers of twintigers hetzelfde zijn. Toch hebben we al te vaak de neiging om één oplossing voor al die mensen naar voren te schuiven.”

Als onderzoeker gaat Ann het gesprek aan met de ouderen, en sommigen van hen zijn doorheen de tijd vrienden geworden. “Ik wil een klankbord zijn voor hun zorgen, klachten en ongerustheden. Tijdens mijn lezingen en bijscholingen fungeer ik als een doorgeefluik.” Ann heeft daardoor erg veel aandacht voor de noden van ouderen die verder gaan dan het fysieke. Volgens haar zijn we te snel tevreden wanneer het over onze ouderen gaat. “’Ze worden toch goed verzorgd’, hoor je dan. Daarmee bedoelen mensen: ze zijn gewassen, aangekleed, verzorgd en gevoed. Dat is natuurlijk een noodzakelijk begin, maar het is niet waar mensen gelukkig van worden.  Ik geloof dat we met hele kleine veranderingen een wereld van verschil kunnen maken in het leven van ouderen. We moeten er enkel voor openstaan om die opportuniteiten te zien en erop vertrouwen dat ouderen ook zelf de touwtjes in handen kunnen houden.”

Een jaar om niet snel te vergeten, tenminste voor Pamela Pauwels van het woonzorgcentrum De Maretak uit Halle. De onderscheiding van Parel van de Verpleegkunde 2021 was een aangename verrassing voor de adjunct-hoofdverpleegkundige. “Het is een mooie bekroning voor mijn werk”, vertelt ze.

Met amper 24 jaar is Pamela zeker een van de jongste adjunct-hoofdverpleegkundigen in België. Een functie die ze met een beetje toeval en vooral door haar toewijding aangeboden kreeg. “Tijdens de coronacrisis zijn een aantal mensen uitgevallen. Zo kwam de vraag om adjunct-hoofdverpleegkundige te worden. Over dat aanbod moest ik niet lang nadenken”, vertelt Pamela. Ze startte haar jonge carrière als jobstudente bij Seniorie De Maretak. Een paar maanden later kreeg ze een contract aangeboden. Dat was in juli 2019. Net iets meer dan 2 jaar later werd ze verkozen tot Parel van de Verpleegkunde. Een welgekomen erkenning voor het harde werk tijdens de pandemie.

Administratief en organisatorisch talent

Toen Pamela bij De Maretak begon, kreeg ze al snel administratieve taken bovenop de zorgtaken toegewezen. Iets wat ze met veel enthousiasme opnam. “Daarin onderscheid ik me allicht van mijn collega’s. Ik denk dat ik ook snel nieuwe zaken oppik en ik kan goed overweg met technologie”, zegt ze bescheiden. Zo staat ze onder andere in voor de dagplanning van de collega’s, het bestellen van medicatie en andere praktische zaken. Ze begint haar dag steeds met haar zorgtaken en eens die zijn afgehandeld, neemt ze de administratie onder handen.

Haar collega’s omschrijven haar als een aangename persoonlijkheid met een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een goed gevoel voor humor. Pamela: “Het is bijzonder fijn om deze erkenning te krijgen. Al heb ik dit niet alleen gedaan. Als ik kijk waar ik vandaag sta, dan heb ik veel te danken aan mijn collega’s en ook aan de bewoners. Door hen ben ik echt gegroeid in mijn job. Ons team functioneert goed en dat maakt de job zoveel aangenamer.”

Pamela wil graag dat meer collega’s op de hoogte zijn van de administratie. “Zo zijn we niet afhankelijk van een paar enkelingen die dit onder de knie hebben”, legt ze uit. Verder wil ze graag een goede implementatie van het protocol rond wondzorg realiseren en heeft ze de implementatie van een nieuw computersysteem in het verschiet. Genoeg kansen om haar administratief en organisatorisch talent in de verf te zetten.

De palliatieve eenheid van het AZ Turnhout is een kleine, huiselijk ingerichte afdeling met een zeer hecht team. Een multidisciplinair team met o.a. 6 artsen, achttien verpleegkundigen en een dertigtal vrijwilligers zet zich elke dag opnieuw met hart en ziel in voor de personen die er verblijven. Dirk Caers maakt als enige man deel uit van dat team en mocht volgens zijn collega’s wel eens in de bloemetjes gezet worden.

Dirk is een zeer rustig en bescheiden man, maar daarin schuilt volgens zijn collega’s net zijn grote kracht. Met tien mensen uit het team zakte hij af naar de Week van de Verpleegkundigen om er in groep de prijs van Parel van een Verpleegkundige 2021 in ontvangst te nemen. “Want ik ben slechts een schakel”, zegt Dirk. “Eigenlijk verdient het hele team dit. En dan in het bijzonder Relinda van Hout. Zij is onze echte parel, die binnenkort met pensioen gaat.”

Rust, vertrouwen en extraatjes

Toevallig was het ook collega Relinda die de brief schreef om Dirk te nomineren voor de Parel van 2021. “Hij werkt vanuit de kernwaarden BIOS: betrokken, inlevend, ondernemend en samenwerkend. Zijn expertise vult hij aan met de nodige bijscholingen en zijn werk is doorweven met een filosofische inslag, ethische reflectie en juridische kennis”, schreef Relinda. “Hij straalt rust en vertrouwen uit en je kan hem alles vragen over wijzigingen en richtlijnen, medicatie en bijwerkingen, weerbarstige symptomen, …”

Daarnaast wordt Dirk ook gewaardeerd voor de minder zichtbare, maar daarom niet minder belangrijke aspecten van het werk zoals de samenwerking met de  vrijwilligers en de zorg voor familieleden. Een babbeltje doen met de kleine bezoekertjes, het zoeken naar mogelijkheden om een laatste wens in vervulling te doen gaan alsook een persoonlijke tekst schrijven naar de familie wanneer een patiënt sterft zijn voor hem minstens even waardevol als het bedside werk.

Zijn collega’s mogen Dirk dan wel een natuurtalent in de palliatieve zorg noemen, je voelt meteen dat hij omringd is door een ongelofelijk warm team dat zeer sterk aan elkaar hangt. “Nieuwe collega’s voelen zich dan ook snel thuis”, zegt diensthoofd Saara Winters. “We staan altijd klaar voor elkaar. Vaak denken mensen dat de palliatieve eenheid een triestige dienst is. Niets is minder waar. Hier wordt veel gelachen en intens geleefd. Alleen zo blijft de balans in evenwicht.”